Tuproqlar geografiyasi

Tayanch ibora va atamalar:
Qutbiy mintaqa, abraziya, arxipelag, shimoliy kenglik, muz 
yotqiziqlari, Ko‘p yillik muzloqlar, arktika zonasi, subarktika 
zonasi, tundra, tuproq plyonkasi, botqoq - arktika tuproqlari.
Nazorat uchun savollar:
1. Qutbiy mintaqaning o‘ziga xos tabiiy sharoitini tushuntirib 
bering.
2. Arktika tuproqlarining hosil boiish omillarini aytib bering.
3. Arktika zonasi uchun xos boigan tuproqlar va ulaming 
tarqalish sabablarini ta’riflang.
4. Subarktikaning o‘ziga xos tabiiy sharoitiga tavsif bering.
5. Subarktika tuproqlarining hosil boiish omillarini ta’riflang.
6. Subarktikaga xos tuproqlar va ulaming hosil boiishi hamda 
geografiyasiga oid bilimlaringiz bilan o‘rtoqlashing.
7. Arktika va subarktika zonalari tuproqlarining xo‘jalik 
ahamiyatini gapirib bering.
79

---

I ll BOB. BOREAL MINTAQA TUPROQLARI
GEOGRAFIYASI
3.1. Boreal mintaqaning tabiiy - iqlimiy sharoiti va tuproq
oblastlari
Boreal mintaqa Yer shari tuproq qoplami maydonining 18 % 
ini ishg‘ol etgan boiib, Shimoliy yarim sharda - Shimoliy Amerika 
va Yevropada yaxshi rivojlangan. Mintaqa asosan 10° dan ortiq jami 
harorat yigindisi shimolda 400-600° va janubda 2400-1800° b o i- 
gan hududlar o‘rtasida joylashgan. Asosan mo‘tadil - sovuq iqlimli 
boiib, ko‘proq tayga o‘rmonlari bilan qoplangan. Vegetatsiya davri 
40 kundan 150 kungacha davom etadi., qishda tuproqlar 5-8 oy va 
undan ham ortiqroq muddat muzlashi mumkin. Mintaqa umumiy 
maydonining qariyb 35 % i to g ii hududlarga to‘g‘ri keladi.
Tuproq qoplami asosan to‘rtlamchi davrga xos g‘ovaksimon 
yotqiziqlarda shakllangan. Boreal mintaqaning turli qismlari issiqlik 
va namlikdagi keskin farqlar tufayli o£ziga xos turli landshaftlaming 
rivojlanishiga sharoit yaratgan. Shu bois mintaqada bir qancha 
tuproq oblastlari ajratiladi: 1) podzol va botqoq - podzol tuproqli 
tayga o‘rmoni; 2) chimli - torfli, tuproqli okean bo‘yi o‘tloq - 
o‘rmon; 3) muzloq - tayga. Bular o‘z o‘mida shimoliy, o‘rta va 
janubiy tayga zonachalariga ajratiladi.