Tuproqlar geografiyasi

№
Geografik (namlanish) mintaqalari
(iqlim guruhlari)
Namlik koeffitsiyenti
(G.N.Visotskiy -
N.LIvanov bo‘yicha)
1.
Juda nam (sernam - ekstragumid)
1,33 dan katta
2.
Nam (gumid)
1 , 3 3 - 1
1
37

---

1.2.2 .l-jadvalning davomi
3.
Yarim nam (semigumid)
1-0,55
4.
Yarim quruq (semiarid)
0,55-0,33
5.
Quruq (arid)
0,33-0,12
6.
Juda quruq
0,12 dan kichik
2.3. Tuproq hosil bo*lishida shamolning roli
Shamol tog‘ jinslarining joylardan uchirilishi va yotqizilishiga 
ta’sir etadi. Tuproqdagi mavjud kimyoviy elementlaming ma’lum 
qismini o‘simliklar o‘zlashtirsa, qolgani oqar suvlar orqali chi- 
qariladi, yana qolgan qismlari shamol yordamida havoga ko‘tariladi.
Shamol relyefning salbiy elementlarini tekislaydi, joylarda 
o‘ziga xos relyef shakllarini vujudga keltiradi va umuman tuproq 
hosil boiish jarayonlarini o‘zgartiradi. Shamol, ayniqsa choi, dasht 
va tundra kabi ochiq makonlarda tuproqning ustki qismidagi 
changsimon va qum zarrachalarini uchirib, ayrim hollarda tuproq 
kesimini o‘zgartiradi hamda oqibatda tuproq o‘zining birlamchi 
genetik belgilarini yo‘qotishiga sabab boiadi.
Dengiz va okeanlar tomonidan esuvchi shamollar ko‘p hollarda 
suvda eruvchi tuz qoldiqlarini uchirib kelib, atrofdagi tuproqlarni 
sho'rlanishga uchratadi. Shamol ayrim hududlarda opad mahsu- 
lotlarini muttasil uchirib ketishidan tuproq hosil boiish jarayonini 
sekinlashtirishi yoki tuproqning organik moddalar bilan boyishiga 
to‘sqinlik qilishi mumkin6.
Quruq shamollar c h o i va dashtlarda tabiiy o‘simliklarni 
hamda qishloq xo‘jalik ekinlarining nobud boiishiga olib keladi, 
natijada tuproqda modda va energiya almashinuvi tartibi buziladi. 
Shamol va atmosfera yoginlari ta’sirida tabiiy o'simlik qopla- 
mining buzilishidan tuproq qoplamining yuqorigi qismlari yemi- 
riladi. Bunda tuproq o‘zining kichik zarrachalarini yo‘qotadi va 
ayrim hollarda kimyoviy tarkibi ham o‘zgaradi.
Uzluksiz shamolli hududlarda (masalan, Qo‘qon guruhi tu- 
manlari, Mirzachoi, Qarshi choii va b.) tuproqning yuzasidagi
6 Krasilnikov, P., Carre, F. & Montanarella, L. (eds.) Soil geography and geostatistics. European Communities, 2008.
38

---

gidrotermik sharoit odatdagidan boshqacharoq boiadi, ya’ni uning 
issiqlik va namlik tartibi o‘zgaradi.