Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

 
K - gigroskopik koeffitsiyent (quruq tuproqqa nisbatan). 
Tuproq tarkibidagi gumus miqdori 
2-jadval 
N
am
u
n
a 
n
o
m
la
n
is
h
i 
N
am
u
n
a 
ra
q
am
i 
Q
at
la
m
q
al
in
li
g
i,
sm
T
u
p
-r
o
q
n
in
g
p
ro
b
ir
k
a 
b
il
an
o
g
‘i
rl
ig
i,
g
r 
P
ro
b
ir
k
a 
b
il
an
t
u
p
ro
q
o
g
‘i
rl
ig
i,
g
r 
N
am
u
n
a 
so
f 
o
g
‘i
rl
ig
i,
g
r 
X
ro
m
a
n
g
id
ri
d
n
i 
o
k
si
d
la
sh
g
a 
k
et
g
an
M
o
r 
tu
zi
, 
m
l 
S
in
al
ay
o
tg
an
e
ri
tm
ag
a 
k
et
g
an
M
o
r 
tu
zi
m
iq
d
o
ri
,m
l 
G
u
m
u
sn
i 
o
k
si
d
la
sh
g
a 
k
et
g
an
M
o
r 
tu
zi
m
iq
d
o
ri
,m
l 
G
u
m
u
s 
y
o
k
i 
u
g
le
ro
d
- 
n
in
g
%
m
iq
d
o
ri

---

115 
Reaktivlar: 
1. 0,4 n K
2
Cr
2
O
7 
eritmasi
2. 0,2 n Mor tuzi eritmasi. 
3. Fenilantranil kislota
Kerakli jihozlar: 
1.Tarozi 
2.Termostat
Tuproq sho‘rlanishi. Suvda oson eruvchi tuzlarni aniqlash. 
Ma’lumki, 
tuproq 
sho‘rlanishi 
dehqonchilik 
sifatini 
keskin 
pasaytiradi. Sho‘rlanishga sabab bo‘luvchi suvda oson eriydigan tuzlarni 
aniqlash, dehqonchilikda katta amaliy ahamiyatga ega. 
O‘rta Osiyoda sug‘orilib, dehqonchilik qilinadigan yerlarning deyarli 
60%i turli darajada sho‘rlangan. Sho‘rlanish suvda erigan mineral 
moddalarning umumiysi 0,3% dan oshsa, hosildorlikka keskin ta’sir 
ko‘rsata boshlaydi. Avvalo, unday yerlarda ekin yaxshi bo‘lmaydi, keyin 
hosildorlik keskin kamayadi, o‘simlik qurib qoladi. Bunday yerlarda 
sho‘rlanishga sabab bo‘ladigan, suvda oson eriydigan tuzlar sifat va 
miqdor analizi yordamida bajariladi. 
Suvli so‘rimda aniqlangan anion va kationlar natijalari (%) foiz bilan 
belgilanib, milliekvivalent hisobiga aylantiriladi va tuproqning qanday 
tuzlar hisobiga sho‘rlanganligi va sho‘rlanish darajasi belgilanadi. Odatda, 
sho‘rlanish, asosan:
NaCl, Na
2
S0
4,
NaHCO
3, 
Na
2
CO
3
, MgS0
4
, CaCl
2
, MgCl
2 
kabi suvda oson eriydigan tuzlar hisobiga yuzaga keladi. V.A.Kovda 
suvda oson eruvchi tuzlarni zararli ta’siriga ko‘ra quyidagicha 
joylashtirgan: 
Na
2
CO
3
> NaHCO
3
> NaCl > CaCl
2 
> Na
2
SO
4
>MgCl
2
> MgS0
4
Bu tuzlar qishloq xo‘jalik o‘simliklari hayoti uchun zararli hisoblanib, 
uning natijasida sho‘rlangan yerlarning tuproq sharoiti buzila boshlaydi va 
u yerda o‘sadigan o‘simlik bir tekis rivojlanish holatini to‘xtatadi. Bu 
holatning oldini olish uchun, avvalo, biz o‘rganayotgan maydon 
tuprog‘ining suvda oson eruvchi tuzlarni suvga ajratib olish (to‘yingan 
eritma) so‘rim analizi yordamida sho‘rlanish holati va darajasi aniqlab 
olinadi. Bundan tashqari suvda oson eruvchi anion va kationlarni, 
natriyning yutilish koeffitsiyenti orqali almashinuvchi natriyning 
miqdorini prognoz qilish mumkin. Shunday qilib, to‘yingan eksrakt, 
odatda, sho‘rlanish muammosi mavjud holatlarda qo‘llaniladi. (Rihards, 
1954) 

---

116 
Buning uchun ma’lum maqsadga muvofiq, daladan olingan tuproq 
namunasidan suvli so‘rim tayyorlaymiz. Tayyorlangan so‘rimdan avval 
sifat, keyin esa miqdor analizlarini aniqlab ko‘ramiz. Olingan 
malumotlarga qarab, o‘rganilayotgan maydon tuprog‘ining sho‘rlanish 
darajasi belgilanadi va zarur choralar–tadbir haqida fikr yuritish imkoni 
yaratiladi.