Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

2-rasm. Ekstraksiya jarayoni 

---

106 
Suvli eritmani suv bilan aralashmaydigan organik erituvchi bilan 
chayqatilsa, gidrat halqalari buziladi. 
Erkin molekulalar organik erituvchi molekulasi bilan solvatlanadi va 
oson organik erituvchi qatlamiga o‘tadi. 
Organik kislotalarning ekstraksiyalanishi. 
Barbituratlar – barbitur 
kislota hosilalari suvda qiyin dissotsiatsiyalanib, ular odatda, elektroneytral 
bo‘ladilar. Ular suv molekulalari bilan kuchsiz gidratlanadi va bunday 
moddalarning molekulalari organik erituvchi bilan tezda solvatlanadi 
hamda organik erituvchi qatlamiga o‘tadi. 
Agar organik kislota molekulasi suvli eritmada dissotsiatsiyalansa, suv 
dipollari bilan tezda gidratlanadi. Ular ancha barqaror bo‘lganlari sababli 
organik erituvchi bilan aralashganda kam solvatlanadi va yomon 
ekstraksiyalanadi. 
Eritma 
pH 
sharoitini 
ishqoriy 
tomonga 
o‘zgarishi 
dissotsiatsiyalanmagan molekula sonini oshiradi yoki dissotsiyalanmagan 
molekulalar kamayadi natijada organik kislotalarning ekstraksiyalanishi 
o‘zgaradi: 
Aksincha, vodorod ionlari konsentratsiyasi kislotali tomonga o‘zgarsa, 
dissotsiatsiyalanmagan molekulalar soni ortishi hisobiga organik 
moddalarning ekstraksiyalanishi ortadi. Bunday sharoitda kuchsiz organik 
kislotalar ham to‘liq dissotsiatiyalanmagan holda bo‘lib, yaxshi 
ekstraksiyalanadi. 
Organik asoslarning ekstraksiyalanishi. 
Alkaloidlar va ko‘p sonli 
sintetik azot saqlovchi organik birikmalar dori moddalar sifatida 
qo‘llaniladi. Ular asos xossasiga ega hamda normal sharoitda 
dissotsiyalanmagan holatda bo‘ladi. Bunday moddalarga organik kislotalar 
ta’sir ettirilsa suvli eritmalarda dissotsiyalanadigan ionlar hosil qiladi. 
Dissotsiatsiyalanmagan organik asoslar suv molekulalari bilan kuchsiz 
gidratlanadi, ammo organik erituvchilar bilan tez solvatlanib, organik 
erituvchi qatlamiga erib o‘tadilar. 
Organik asoslar kuchsiz elektrolit hisoblanib, dissotsiatsiyalanish 
darajasi pH muhitiga bog‘liq. Kislotali muhitda tuz hosil bo‘lib, ularni 
eritmalarda 
dissotsiatsiyalanishi 
ortadi 
va 
organik 
erituvchilarda 
ekstraksiyalanishi pasayadi. 
Aksincha, 
bunday 
eritmaga 
ishqor 
qo‘shish 
bilan 
dissotsiatsiyalanmagan molekulalar soni ortadi va organik erituvchilarda 
Ekstraksiyalanish oshadi.