Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

2-rasm. AgNO3 – HCl, CH3COOH – 
NaOH va shunga o‘xshash 
sistemalarning konduktometrik 
titrlash chizig‘i 

---

98 
Kulonometrik analiz ishlarini bajarish Faradey qonuniga binoan 
yaratilgan. 
 
 
 
Yuqoridagilardan shunday xulosaga kelish ham mumkin: agar 
elektrolizga uchraydigan eritma konsentratsiyasi yoki aniqrog‘I, ajralib 
chiqqan modda miqdori hamda sarf qilingan elektr toki miqdori ma’lum 
bo‘lsa, u holda yuqoridagi tenglamalardan oksidlanish-qaytarilish 
reaksiyasida elektronlar sonini hisoblab topish mumkin. Bu bevosita, ya’ni 
«to‘ppa - to‘g‘ri Kulonometrik usul» hisoblanadi. Mazkur keltirilgan 
tenglamalar orqali, shuningdek, Kulonometrik analiz usulining sezgirlik 
(aniqlik) darajasini ham baholash qiyin emas. Bunga quyidagi misoldan 
ham ishonch hosil qilsa bo‘ladi: faraz qilaylik, 20 minut davomida 
kumush ionlari mavjud bo‘lgan eritmada elektroliz jarayoni amalga 
oshsin. Bunda kumush ionining qaytarilish reaksiyasi, ya’ni Ag++ e
→
Ag0 amalga oshadi. Agar 10-6 A tok sarf bo‘lsa, 1 mkg (10-6) sof kumush 
metali hosil bo‘ladi. Kulonometrik analiz olib borilganda elektr tokining 
faqat elektrokimyoviy jarayon uchun sarf bo‘lishiga, ya’ni boshqacha har 
xil qo‘shimcha jarayonlarni amalga oshmasligiga asosiy e’tiborni 
qaratmoq kerak. [5] 
Polyagrafik usullar
Polyarografiya (yun. polos - qutb va grafo - yozyapman) - erigan 
moddalar konsentratsiyasi va tabiatini aniqlashning elektrkimyoviy 
usullaridan biri. Mazkur elektrokimyoviy analiz «usulida «qutblanish» 
jarayonidan foydalaniladi. Boshqacha ifodalanganda, polyarografik analiz 
usuli elektrolit eritmalaridan elektr toki o‘tkazilganda eritmadagi kimyoviy 
modda molekulalarining qutblanishini o‘rganishga asoslangan bo‘lib, unda 
elektrodlar, simob ustunlar ishlatiladi. 
Polyarografiya analizini 1922-yili Ya.Geyrovskiy kashf etgan va 
hozirgi paytda undan moddalarni fizik-kimyoviy tahlil va tadqiq qilishda 
keng foydalaniladi. Mazkur usul bilan, xususan, elektrod sirtida boradigan 
oksidlanish-qaytarilish va boshqa jarayonlar mexanizmi, bir qator muhim 
elektrokimyoviy 
ko‘rstkich 
va 
doimiylar 
qiymatlari, 
ayrim 
elektrokimyoviy reaksiya (jarayon) lar kinetikasi, kompleks birikmalar 
hosil bo‘lishi, ularga oid fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlar va boshqa ko‘p 
ilmiy-amaliy vazifalari o‘z yechimini topadi. Shuni ham alohida ta’kidlash 
zarurki, polyarografik analiz tuproqshunoslikda har xil organik va 
Q
n
A
F
I
M
yoki
t
n
A
F
I
M
⋅
⋅
=
⋅
⋅
⋅
=
τ

---

99 
noorganik moddalarning sifat-miqdoriy tahlilida eng muhim zamonaviy 
usullardan hisoblanadi. 
Polyarografik analiz, simob elektrodi (katod) vositasida, ayniqsa, 
qaytariladigan metall ionlarini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Boshqa 
ko‘plab usullardagidek, polyarografik analizda ham, muyyan eritmaga 
elektrod (katod va anodlar) tushiriladi. Agar eritmada qaytariluvchi ionlar 
bo‘lmasa, tok eritmadan o‘tmaydi va qaytarilish jarayoni kuzatilmaydi, 
albatta. Bunday holatda tok kuchi va kuchlanish orasida bog‘liqlik, absissa 
o‘qiga parallel chiziq ko‘rinishida bo‘ladi.
Polyarogrammani hosil qilish uchun maxsus asbob - polyarografdan 
foydalaniladi. U elektrolizer, simob elektrod, simobli rezervuar, 
galvanometr, shunt, reostat, akkumulyatordan iborat. Polyarografiyaning 
doimiy tok, o‘zgaruvchan tok, yuqori chastotali tok, ossillografik, impulsli 
xillari bor. Polyarografiya mineral xom ashyolarni tekshirish, reaktivlarn-
ing tozaligini nazorat qilish, kimyoviy jarayonlar tezligi va mexanizmini 
tadqiq qilish kabi maqsadlarda, geologiya, tibbiyot, metallurgiya, 
farmakologiya va boshqa sohalarda qo‘llanadi. 
Xronopotensiometriya usuli
tok ostidagi elektrodning potensialini vaqt 
funksiyasi sifatida o‘rganishga asoslangan. Bunda xronopotensiogramma 
tuziladi, xronopotensiogrammada chorak to‘lqin potensiali E 1/4 sifat va 
o‘tish 
vaqti 
1/4 
depolyarizatorning 
miqdor 
xarakteristikasidir. 
Xronopotensiometriya ning ham qollanilish sohasi polyarografiyaning 
qollanilish sohasiga to‘g‘ri keladi. Biroq bu usul polyarografiyaning 
ishlatilishi cheklangan vaqtlarda ishlatiladi, chunki bunda asboblarning 
qimmatligi va uslubiy qiyinchiliklar hisobga olinadi. Usul kinetik va 
adsorbsion jarayonlarni tekshirish va xronopotensiometrik titrlash uchun 
ishlatilishi mumkin. Voltamperometriyaning polyarografiya usulida 
elektrodlar sifatida tomchilaydigan simob (polyarografiya), statsionar 
simob va boshqa elektrodlar qollaniladi. [5]