Тупроқ физикаси

 
 

---

299 
88-расм. 3 - гуруҳ тупроқлари учун
К
d
 = 
f (pH)
 (Sr
90
) боғлиқлиги
1 ва 2 – Курск (1) ва Жанубий (2)даги қора; 2 ва 
3-
чимли-кучсиз кулранг, яхши 
маданийлаштирилган; 
4 -
 
бўз тупроқлар: Ашхобод (4) ва Тошкент
 (5).
 
 
 
 
89-расм. Қоратупроқлар учун системадаги 
макроэлементлар 
миқдорини 
K
d
=f(рН) 
(Sr
90
) 
эгрилигининг 
характерига 
боғлиқлиги. 
1 - табиий қоратупроқлар; 2 - Курск 
қоратупроқлари - 40 г-экв/100 г кальций; 3 -
пентизациягача 
ювилган 
Курск 
қора 
тупроқлари 
Баѐн этилганлар қўшилаѐтган турли 
катионларнинг тузларини бошқариш 
йўли 
билан 
тупроқнинг 
рНини 
камайтириш, 
қўшилаѐтган 
макрокомпонентларнинг рақобатлашиши натижасида Sr
90
ни десорбциясига 
эришиш, ва бу билан тупроқнинг алмашиниш сиғимини камайтириш имконини 
беради. 
Тупроқни 
радиоактив 
ифлосланишдан 
тупроқни 
тегишли 
реагентларнинг эритмалари билан ювиш ва Sr
90
ни тупроқнинг юза қисмидан 
чуқурроқ қисмига ўтказиб тозалашнинг ушбу йўли тупроқни тозалашнинг 
бошқа йўллари билан бирга кейинги бўлимларда кўриб чиқилади. 
Тупроқни бошқа узоқ вақт яшайдиган радиоизотоп цезий - 137 ни 
сорбциялаши масаласига ўтамиз. Рус олимлари В.М.Клечковский ва унинг 
ходимлари (1960), А. А.Титлянова ва унинг ходимлари (1962, 1963), 
В.II.Спицын ва унинг ходимлари (1959), К.Д.Кокотов ва унинг ходимлари 
(1961, 1962) нинг ишларида ушбу муаммонинг турли аспектлари ѐритилган.
Ушбу барча ишлардан келиб чиқадиган умумий хулосалар қуйидагилар. 
Асосий тупроқ типлари учун цезий - 137 нинг тақсимланиш 
коэффициентининг катталиги бошланғич материалнинг нисбий активлигига 
боғлиқ бўлмайди. Тупроқларнинг цезийнинг микромиқдорига нисбатан юқори 
селективлиги кузатилади, бу тупроқнинг Sr
90
микромиқдорига нисбатан юқори 
селективлигидан юқори. Cs
137
нинг асосий массаси учун тупроқни жуда тез 
сорбциялаши жараѐни кузатилади, бироқ тўлиқ мувозанат анча вақтгача 
келмайди, чунки Cs
137
кирмаган бир қатор жойлар қолган бўлади.
Макрокомпонентлар қўшилганида турли тупроқлар Cs
137
ни Sr
90
ни 
сорбциясига қараганда бошқача сорбциялайди. Тақсимланиш коэффициентига 
энг кўп таъсирни (Sr
90
га қарама-қарши) бир валентли ионлар: цезий, рубидий, 
калий, аммоний, водород ионлари кўрсатади, ва унинг тартиби қуйидагича: 

---

300 
Cs+cтаб>Rb+>NH
4
≥K+. Иккивалентли ионлар ва натрий ионлари 
К