Тупроқ физикаси

Тупроқ механик таркибини ҳаво оқимида аниқлаш 
мақсадида бир 
қанча уринишлар бўлган. 1907 йилда А.С.Кашмен шундай асбоб таклиф 
қилган. Бу асбобнинг умумий кўриниши ва тузилиши 4-расмда акс эттирилган.
 
4-расм. Кашмен асбобининг умумий кўриниши 
А.С.Кашмен асбоби 5 та: 13,5 л, 2,9 л, 3,4 ва 5,4 ва 5 л ли конуссимон 
воронкалардан иборат. Бу воронкалар штативда маҳкамланган ва ўзаро бир-
бирлари билан трубкалар орқали уланган. 
Биринчи воронкадан иккинчи воронкага ва шундай усул билан охирги 
воронкагача ўтган трубкачаларнинг бошланиш томони кенг юзага эга. Бундан 
мақсад – ҳар қайси воронкада пайдо бўлган чанг ва ил заррачаларини яхши 
ушлаш ва ютиш қобилиятини ошириш ҳисобланади. Охирги воронкадан 
вакуумга ўтишдаги трубканинг кенгайтирилган қисми майда заррачаларни 
ушлаб қолиш мақсадида зич полотно билан ўралган бўлади. Биринчи 
воронканинг пастки қисми маълум ҳаво оқимини берадиган компрессорга 
уланган. 

---

32 
Таҳлил учун 1 кг абсолют қуруқ тупроқ олинади ва олдин 1-2 мм ли 
элакчадан ўтказилиб биринчи воронка тагига жойлаштирилади. Сўнгра ҳаво 
берадиган компрессор ва вакуум аппарат ишлатилади. Компрессор орқали 
келадиган ҳаво оқими бир хил тезликда ҳамда тупроқ массасини бир хил кучда 
чанглатадиган бўлиши керак. Таҳлил бир воронкадан иккинчи воронкага чанг 
заррачалари ўтиши тамом бўлгандан сўнг тўхтатилади ва ҳар қайси воронкада 
ушланиб қолинган заррача оғирлигининг фоиз миқдори аниқланади. Биринчи 
воронкада энг катта заррачалар (йирик қум), энг охиргисида эса чанг (<0,01 мм) 
тўпланади. Албатта, бу услуб ѐрдамида тупроқларнинг йирик заррачалари 
тўғрисида нисбий маълумотга эга бўламиз. Бу асбоб ѐрдамида оғир механик 
таркибли тупроқларнинг таркибий қисмини ўрганиб бўлмайди, фақат қумли 
тупроқларда бу асбоб бирмунча тўлиқ маълумот беради.