Тупроқ физикаси

Тупроқнинг иссиқлик сиғими.
 
Тупроқнинг иссиқлик сиғими унинг 
иссиқликни ютиш қобилиятини билдиради. 
Тупроқнинг иссиқлик сиғими икки хилда бўлади: 
1.
Тупроқнинг солиштирма иссиқлик сиғими (
с)
. 
2.
Тупроқнинг ҳажмий иссиқлик сиғими (
с
ҳ
)
. 
1 кг қуруқ тупроқни 1

С га иситиш учун керак бўлган иссиқлик 
миқдорига тупроқнинг солиштирма иссиқлик сиғими (
с)
дейилади ва уни 
Ж/кг

С бирликда ўлчанади. Тупроқшунослик фанида эса тупроқ солиштирма 
иссиқлик сиғимини кал/г 

С бирликда ўлчаш кенг тарқалган. 
1 м
3 
қуруқ тупроқни 1

С га иситиш учун керак бўлган иссиқлик 
миқдорига тупроқнинг ҳажмий иссиқлик сиғими (
с
ҳ
) дейилади ва уни Ж/м
3

С 
бирликда ўлчанади. Тупроқшуносликда 
с
ҳ
ни кўпинча кал/см
3

С бирликда 
ўлчанади. Тупроқнинг солиштирма ва ҳажмий иссиқлик сиғимлари ўзаро 
қуйидагича муносабатда боғланган: 



с
с
х
, 
бу ерда,

 
- тупроқ қаттиқ фазасининг зичлиги. 
Демак, тупроқ солиштирма иссиқлик сиғимини тупроқ қаттиқ фазасининг 
зичлигига кўпайтириб, тупроқнинг ҳажмий иссиқлик сиғимини ҳисоблаш 
мумкин. Тупроқ солиштирма иссиқлик сиғимини калориметр ѐрдамида 
аниқланади. 
Тупроқ намлигининг дала шароитида учраб турадиган чегараларида 
намлик ўзгариши билан ҳажмий иссиқлик сиғим 3-4 марта ўзгарса, тупроқ 
намлигининг худди шу чегараларида айнан шу вақтда 

эса 100 мартадан ҳам 
ортиқ ўзгариши мумкин. 
Тупроқнинг иссиқлик ўтказувчанлиги
.
 
Тупроқнинг кўпроқ исиган 
қатламларидан камроқ исиган қатламларига иссиқлик узатиш хоссасига унинг
 
иссиқлик ўтказувчанлиги 
дейилади. Иссиқлик ўтказувчанлик ўлчови бўлиб 
иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 

хизмат қилади. 
Қалинлиги 1 м бўлган қатлам чеккаларидаги ҳароратлар 1

С га фарқ 
қилганда, қатламнинг 1 м
2
юзидан 1 с давомида ўтадиган иссиқлик миқдори, 
шу қатламнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 

га тенг бўлади. 
Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти Ж/м.с·
о
С = Вт/м·
о
С ва кал/см.с·
о
С 

---

175 
бирликларда ўлчанади. 
Тупроқнинг иссиқлик ўтказувчанлиги унинг физик хоссаларига, яъни 
механик таркибига, тупроқдаги ҳаво таркибининг ўзгаришига, намлигига ва 
тупроқ ғоваклигига, минералогик таркибига, тупроқдаги органик моддаларнинг 
миқдорига ҳамда сув ва ҳавонинг ҳажмий улушларига боғлиқ. Тупроқда сув ва 
ҳаволарнинг ўзаро муносабати узлуксиз ўзгариб турганлиги учун 

ҳам вақтга 
нисбатан ўзгаради. 
Тупроқ майда заррачаларининг иссиқлик ўтказувчанлиги тупроқ 
ҳавосининг иссиқлик ўтказувчанлигидан 100 марта, сувнинг иссиқлик 
ўтказувчанлиги эса ҳавоникидан 24 марта кўпдир. Шунинг учун ҳам нам 
тупроқларнинг иссиқлик ўтказувчанлиги қуруқ тупроқларникига қараганда ҳар 
доим юқори бўлади.
Тупроқнинг асосий иссиқлик-физик хусусиятлари (иссиқлик сиғими, 
иссиқлик ўтказувчанлиги) дан ташқари ҳосилавий иссиқлик-физик хоссалари 
ҳам мавжуд бўлиб, улар тупроқнинг ҳарорат ўтказувчанлиги ва иссиқликни 
ўзлаштирувчанлигидир.