Тупроқ физикаси

§1.3. Тупроқ намуналарини механик ва микроагрегат таҳлилга тайѐрлаш 
 
 
Тупроқшунослик фанига оид адабиѐтларда ўтган асрнинг 30 - 
йилларигача тупроқ микроагрегати деган тушунча учрамайди. Тупроқ 
микроагрегатларини ажратиб таҳлил қилиш фақатгина К.К.Гедройцнинг (1922) 
―Ультрамеханический состав почвы‖ номли асаридан сўнг рўѐбга чиқа бошлади 
ва тупроқшуносларнинг II Халқаро конгрессида (1930) қонунлаштирилди. Бу 
конгрессда ишлаб чиқариш тажрибасида синаш учун 2 та Халқаро услуб 
таклиф этилди: а) Халқаро услуб ―А‖ – бунда тупроқ намуналари таҳлилдан 
олдин кучли кимѐвий моддалар ѐрдамида диспергацияланади (механик таҳлил); 
б) Халқаро услуб ―В‖ – бунда тупроқ намуналари таҳлилдан олдин кучсиз 
кимѐвий эритмалар ѐрдамида ишланади (микроагрегат таҳлил). 
Ҳозирги вақтда тупроқларнинг микроагрегат таркибини аниқлаш 
лабораторияларда асосий таҳлил тури ҳисобланади, чунки у кўпчилик олинган 
маълумотлар микроагрегатларнинг тупроқ физик режимини яхшилашдаги 
муҳим ролини исботлаб берди. Шунинг учун ҳам бу мақсад учун олимлар 
кўплаб услубларни таклиф этишган (9-жадвал). 
9-жадвалда солиштириш мақсадида тупроқ намуналарини микроагрегат 
таҳлилга тайѐрлашга қаратилган баъзи бир услубларни келтирамиз. 
Микроагрегат таркибини аниқлашга бағишланган услублар асосида 
сувга чидамли структурали бўлакчалар миқдорини топиш ѐтади. Бироқ, 8-
жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, тупроқ намуналарини таҳлилга 
тайѐрлашга ѐндошиш жуда хилма-хилдир. Жумладан, халқаро услуб – ―В‖ 2 мм 
ли элакчадан ўтказилган тупроқларни аммоний гидроксиди (NH
4
OH) билан 
намлаб 1 суткадан сўнг унга 200 мл дистилланган сув солиб 2 соат 
қайнатилади. Бунда NH
4
иони тупроқ сингдириш комплексидаги Ca, Mg билан 
ўрин алмашиниб, тупроқни дисперслаш қобилиятига эга бўлади. 

---

28