Тупроқ физикаси

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
33-расм. Тоғ жигарранг карбонатли тупроқларнинг иссиқлик режими 
(1967-1970 йиллар бўйича ўртача) 
1-ѐғингарчилик, 2-парланиш, 3-ҳаво ҳарорати 
Тупроқ юзасининг ҳарорати сентябрнинг охирида 5
0
С гача пасаяди, 
баҳорда эса тупроқ юзасида бу ҳарорат апрелнинг бошларида пайдо бўлади. 
Апрел ойининг учинчи декадасининг охирида тупроқ юзасидаги ҳарорат 10
0
С 
дан ортади. 10
0
С ли изомения августнинг охирига келиб 400 см чуқурликгача 
кириб боради. 15
0
С дан юқори бўлган тупроқ ҳарорати июннинг бошларида 
тупроқ юзасидан бошланади ва июлнинг ўрталарида 100 см чуқурликка кириб 
боради. 20
0
С га тенг бўлган ҳарорат фақатгина устки 15-20 смни эгаллайди ва 
тахминан 15 июндан 15 июлгача давом этади. Тупроқ ҳароратининг 25
0
С дан 
ортиши фақатгина тупроқнинг юзасида кузатилади. 
Маълумки, қишлоқ хўжалиги амалиѐти учун тупроқ каби ҳавонинг ҳам 
фаол ҳароратларини аниқлаш муҳим аҳамият касб этади. Бу эса ўз навбатида 
экинларни экиш, нормал ўсиши ва ривожланиши учун қулай шароит яратишда 
муҳим ҳисобланади. 

---

193 
Фаол ҳароратлар йиғиндиси, шунингдек, тупроқ унумдорлик даражасини 
белгилашда хизмат қиладиган бонитировка шкаласини тузишда ҳам муҳим 
ҳисобланади. Шунга боғлиқ равишда тупроқнинг иссиқлик режимини турли 
тупроқ типларида ва чуқурликларда ўрганиш, фаол ҳароратлар йиғиндисини 
аниқлаш ҳамда улар билан ҳаво ҳарорати ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш 
катта илмий назарий аҳамиятга эга.
Жанубий экпозицияда жойлашган тоғ жигарранг тупроқларнинг