Trutenlardan

53-rasm. Pardaqanotlilar: A-B-C-chumolilar(A-ishchi; B-qanotli erkak

D-navkari); E-F-arrachi va uning lichinkasi;

G-kapalak qurtini falajlayotgan yaydoqchi; H-trixogramma.

Bahor kelib, kunlar isiy boshlashi bilan ishchi chumolilar inidan chiqib quyoshda toblanadi. Tana harorati 40-50⁰C gacha yetgach, ular iniga kirib, gumbaz ostiga to‘planadi va inni o‘z tana harorati bilan isitadi. Bu joyga urg‘ochi chumolilar ko‘tarilib, tuxum qo‘yishga kirishadi. Tu­xumdan chiqqan lichinkalarni ishchi chumolilar boqadi. Bu birinchi avlod lichinkalaridan faqat urg‘ochi va erkak chumolilar yetishib chiqa­di. Ular 2-3 haftadan keyin uyadan bir vaqtda uchib chiqadi, havoda kuyikishadi va yangi oilaga asos solishadi. Bundan keyingi tuxumlardan esa faqat ishchi chumolilar yetishib chiqadi.

Pardaqanotlilarning ahamiyati. Pardaqanotlilar tabiatda va inson ha­yotida juda katta ahamiyatga ega. Ko‘pchilik arisimonlar gul nektari va changini yig‘ish bilan birga o‘simliklarni changlatib hosildorlikni oshiradi. Bir qancha o‘simliklar asosan arilar yordamida changlanadi. Chumoli­lar, ayniqsa sariq o‘rmon chumolisi zararkunanda hasharotlarni qiradi. Hasharotlar tuxumi va qurtlarida parazitlik qiluvchi yaydoqchilar tabi­atda zararkunanda hasharotlar sonini cheklab turadi. Yaydoqchilarni ekin- lar zararkunandalariga qarshi kurash maqsadida biolaboratoriyalarda ko‘paytiriladi. Ayrim chumolilar, masalan xonadonlarda tarqalgan sariq fir’avn chumolisi uydagi shirinlik va yog‘da pishirilgan mahsulotlar, qir chumolisi omborxonadagi donlar bilan oziqlanishi, qora bog‘ chumoli­si esa o‘simliklarning ashaddiy zararkunandasi hisoblangan shiralar ajra- tadigan shirani yalab, ularni qo‘riqlashi tufayli ziyon keltiradi