18
3-mavzu: Ortish-tushirish punktlari va omborlari
Reja:
1. Ortish-tushirish punktlari;
2. Avtomobil va avtopoezdlar ortish yoki tushirish fronti;
3. Ortish-tushirish punktlarining o‘tkazishqobiliyati;
4. Avtomobillarning harakat intervali
Tayanch so’z va iboralar:doimiy punkt, muvaqqat punkt, ortish-tushirish punktlari,
yoplama, toretsli, pog‘onali; ortish fronti; o‘tkazish qobiliyati; notekislik
koeffitsienti; ish ritmi; harakatlar oralig‘i.
Yuk ortish-tushirish punktlari shunday ob’ekt-ki, ularda yuklar jo‘natiladi,
qabul qilinadi, tayyorlanadi, saralanadi, saqlanadi, ortiladi, tushiriladi, tegishli
xujjatlar rasmiylashtiriladi. Bunday punktlar doimiy va muvaqqat bo‘lishi mumkin.
Doimiy punktlarda yuklarni ortish va tushirish uzoq vaqt davomida,
muntazam bajariladi. Sanoat korxonalari, savdo-ulgurji bazalar,
metallbazalar,
elevetorlar va shunday punktlar sarasiga kiradi.
Muvaqqat punktlarda yuklarni ortish-tushirish ishlari qisqa muddat
davomida yoki goh-goh bajariladi. Bularga don tozalash oqimlari, kichkina qurilish
ob’ektlari kabilar kiradi.
Ortish-tushirish punktlari hududida maxsus maydonlar bo‘lib, shu ishlarni
bajarishga mo‘ljallanadi. Ishlar mexanizatsiya yordamida bajarilishi uchun
postlarga
tegishli, yuk ko‘taruvchi mashinalar bilan jihozlanadi. Bitta maydon
chegarasidagi ortish-tushirish postlari ish fronti deyiladi. U postlar soniga,
avtomobillar va yuk ko‘tarish mexanizmlarining gabarit o‘lchamlariga, ularning
joylashish sxemasiga bog‘liq.
Ortish-tushirish punktlarida postdan tashqari kirib kelish yo‘llari va
avtomobillarning manevri uchun maydonlar, yuklarni saqlash va yuzani saralash
uchun omborlar, tarozu, xizmat va maishiy xonalar, ortish-tushirish
amallarini
bajarishdi qo‘llaniladigan qurilmalar, asbob-uskunalar bo‘lishi lozim.
Ortish-tushirish ishlarining fronti chegaralarida avtomobillar yonlama (1,a-
rasm), taroqli (1,b-rasm), qiya burchakli yoki pog‘onasimon (1,v-rasm) sxemalar
bilan qo‘llanadi.
1-rasm. Avtomobillarni ortish-tushirish postlariga joylash sxemalari
a – yonlama, b – taroqli, v – pog‘onali
19
avtomobillarni joylashtirish sxemasini tanlashda omborlarning yuklar hovlisi
hududida joylashuvi kirib borish yo‘llarining bor-yo‘qligi, ularning joylashuvi,
ortish-tushirish mashinalarini eng yaxshi tarzda joylashtirish imkoniyatlari,
transport vositalarining turi va sh.i. omillar hisobga olinadi.
Avtomobil va avtopoezdlar ortish yoki tushirish fronti chegarasida to‘g‘ri
yoki oqimli sistemaga muvofiq harakatlanganda ularni yonlama qo‘yish sxemasi
qulay. Bunda manevr qilish kerak bo‘lmaydi, demak bir qism vaqt tejaladi,
bundan
tashqari, manevr uchun joy ham kerak bo‘lmaydi. SHu bilan birga, bu sxema yukni
faqat orqa bort orqali yoki kuzovning orqa eshigi orqali ortganda yoki tushirganda
qulay.
Avtomobillarni ..... bilan joylashtirish yuk ramkalari bilan jihozlangan
omborlarda ortish-tushirish ishlarida keng qo‘llanadi. Bu sxema frontni qistiradi
orqa bort yoki kuzovning orqa eshigi orqali ortish-tushirish ishlari qulay bo‘lishini
ta’minlaydi.
Noqulayligi shuni, avtopoezdlar uchun ortish-tushirish ishlarini
bajarib bo‘lmaydi va avtomobillarning manevriga vaqt ketadi.
Pog‘onali joylashtirishda ortish-tushirish mexanizmlaridan foydalanish
qulayligi ko‘p. Ortish (tushirish) fronti L
f
taxminan quyidagicha hisoblanadi:
yonlama joylashtirishda:
taroqli joylashtirishda:
bu erda: A – ortish-tushirish ishlarida bir vaqtda band bo‘lgan avtomobillar
soni;
N
a
– avtomobilning uzunligi, m;
V
a
– avtomobilning eni, m;
a, v – yonlama va taroqli sxemalarda avtomobillar orasidagi
masofalar;
a
≥
2m, v
≥
2,5m qabul qilinadi.
Ortish-tushirish punktlarining o‘tkazish qobiliyati. Punktlar, avtomobillar,
ortish-tushurish ishlarida eng kam vaqt sarflashini ta’minlash kerak. Ortish va
tushirish punktlarining muhim parametrlaridan biri ularning o‘tkazish qobiliyatidir.
Bu qobiliyat vaqt birligi (odatda, 1 soat) ichida ortish
yoki tushirish ishlari
bajarilgan transport vositalarining maksimal soni (yoki yuklar hajmi, t) bilan
o‘lchanadi. Punktning o‘tkazish qobiliyati avtomobillarning ish unumiga katta
ta’sir o‘tkazadi va punktlar soniga bog‘liq.
Postning o‘tkazish qobiliyati M quyidagicha aniqlanadi:
tonna bilan o‘lchangan yuk hajmida;
transport vositalari sonida;
20
bu erda: t - 1t yukni ortish yoki tushirish vaqti, soat;
q – avtomobilningyuk ko‘tarishi, t;
γ
– avtomobilningyuk ko‘tarishdan
foydalanish koeffitsienti;
η
n
– avtomobilning ortish yoki tushirish postiga notekis kelish
koeffitsienti, u avtomobillar, ortish-tushirish punktlar ishi tashkil
qilinishiga bog‘liq, 1,0...2,0 qabul qilinadi.
Notekislik koeffitsienti avtomobillarning ortish (tushirish) punktiga kelish
grafigidan o‘rtacha og‘ish vaqtlari yig‘indisini va punkt ishi ritmini shu
punktning
grafik bo‘yicha ritmiga nisbati orqali topiladi.
Masalan, avtomobillarning kelish grafigidan og‘ishi o‘rtacha vaqti (kelish
grafikdan hamma og‘ish vaqtlarining jami hamma vaqtini bir soat (smena va
boshq.) davomidagi kelishlar soniga nisbati bilan aniqlanadi) 5 min., punktning
kelish koeffitsienti 5+10 / 10 = 1,5 bo‘ladi.
Postning o‘tkazish qobiliyati bo‘yicha uning smenadagi yoki sutkadagi
unumdorligi topiladi:
bu erda: T – postning bir smenada ishlash vaqti, s.
O‘tkazish qobiliyatlari bir xil bo‘lgan N ta postlari bir ortish-tushirish
punktining o‘tkazish qobiliyati: P=MN.
O‘tkazish qobiliyatlar har xil bo‘lganda:
Do'stlaringiz bilan baham: 
