Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

3.4-rasm. Kirg‘ichli konveyerlar chizmasi:
a-baland kirg‘ichli: 1-taranglovchi mexanizm; 2-cheksiz zanjir; 3- baland kirg‘ichlar; 4-yurituvchi
mexanizm; 5-ostki tuynuklar. b-botirilgan kirg‘ichli; d-umumiy ko‘rinishi.
Kirg‘ichli konveyerlar ko‘pincha uzluksiz xarakatlanuvchi ortish-tushirish
mashinalarida yuk bilan ta’minlovchi moslama sifatida ishlatiladi. Kirg’ichli
konveyerlarni kiyalik burchagi 30 gacha etishi mumkin. Bu konveyerlarni jiddiy
kamchiliklari yuklami maydalanishi, novni tez eyilishi va katta energiya sarfidir.
Kiska (30+40 m) masofalarga changsimon, kukunsimon va don-dun
yuklarini (bug‘doy, sholi, sement, oxak, kum va x.k.) eltib berish uchun vintli
konveyerlar ko ilaniladi. Vintli konveyer (3.5-rasm) kalinligi 2-r8 mm li po‘lat

---

90
tunikadan yasalgan mukim nov (2) dan iborat. Novning ostki kismi yarim silindr
shaklida bo‘lib, ustidan kopkok bilan yopib ko‘yilgan. Novning ichida chetki (5)
va oralik (4) tayanchlarga vintli val (3) o‘rnatilgan. Vintning kadami taxminan 0,8
vint diametriga teng kilib yasaladi. Vintning diametri D, bir jinsli (donadorligi bir
xil saralangan) yuklarni eltishda, uning bo‘laklari o‘lchamidan 12 marotaba,
navlanmagan yuklarni eltishda esa uning eng katta bo‘lagi o‘lchamidan 4 marotaba
katta bo‘lishi kerak. Vintning aylanish chastotasi og‘ir yuklar uchun 50 ayl/dak
gacha, engil yuklar uchun esa 150 ayl/dak gacha bo‘lishi mumkin.
Vintli konveyerning yurituvchi mexanizmi (I) elektr dvigateldan, valga
o‘ratilgan muftalardan va reduktordan iborat. YUk kopkokda joylashgan tuynik
orkali novga kelib tushadi va vint aylanganida nov ichida sirg‘alib (sirpanib) borib
nov ostida joylashgan ochik tuynik orkali pastga to‘kiladi. Bu konveyerlarda vint
(shnek) ishchi organ vazifasini bajaradi va u yaxlit yuzali (3.5-rasm, a), tasmali
(3.5-rasm, b) va parrakli (kanotli) (3.5-rasm, d) bo‘lishi mumkin. YAxlit yuzali
vintlar asosan kuruk changsimon, don-dunsimon va kukunsimon yuklami eltib
berishda ishlatiladi. Kotib koladigan, namrok va navlanmagan yuklarni eltib
berishda tasmali va parrakli vintlarni ishlatish maksadga muvofikdir.
Vintli konveyerlar taksimlovchi (3.5-rasm, e) va to‘plovchi (3.5-rasm, f)
bo‘lib, ko‘pincha ular uzluksiz xarakatlanuvchiortish-tushirish mashinalarida yuk
bilan ta’minlovchi moslama sifatida ko‘llaniladi. Bu konveyerlarning jiddiy
kamchiliklari yuklarni kisman maydalanib ketishi, vint yuzasini tez eyilishi va
boshka konveyerlarga nisbatan yukori energiya sarfidir.
Vibratsion konveyerlar bir kuvurli yoki ikki kuvurli (3.6- rasm) bo‘lishi
mumkin. Vibratsion konveyerning yukni eltib beruvchi kuvuri osma purjinalarga
yoki elastik ustunchalarga o‘rnatiladi. Bu konveyerlarda yukni siljishi kuvur
yuzasidan ajralish okibatida sodir bo‘ladi. Kuvur 0,625 mm dan 1,25 mm gacha
bo‘lgan kichik amplitudada bir dakikada 3000 chastotagacha tebranadi. Kuvurga
osib ko‘yilgan maxsus vibrator (titratgich)lar kaytariladigan-ilgarilaydigan
xarakatlarni amalga oshiradilar. Vibratorlar elektr mexanikali (markazdan kochma,
ekssentrik-markazdan siljigan), elektr magnitli va kamrok gidravlik va pnevmatik
bo‘lishi mumkin. Bir kuvurli vibratsion konveyerlarda (3.6-rasm, a) vibrator
kuvumi yukorisiga yoki ostiga o‘rnatiladi. Kuvur bilan vibratorning bo‘ylanma
o‘ki 20-x30 burchak ostida. joylashgan, shu sababli vibrator ishlaganida kuvur
ichida yuk zarrachalari mikrosakrashlarni amalga oshiradilar va oldinga karab
siljiydilar. YUk konveyerga yuklash voronkasi orkali kelib tushadi va kuvur ichida
surilib borib ostki ochik tuynikdan pastga to‘kiladi. 3.6-rasm, b da ikki kuvurli
tebranma konveyer chizmasi ko‘rsatilgan.

---

91