Transport vositalarida ishlatiladigan

2-jadval. Sinaladigan namunalarning o’lchamlari 

Namuna ko’rinishi 

Materialning 

elastiklik moduli, 

MPa 

Namuna o’lchamlari, mm 

h 

a 

B 

d 

1.Asosi  kvadrat  bo’lgan 

parallelepiped 

1*10

3

 dan katta 

1*10

3

 dan kichik 

 30±0,5 

15±0,5 

10±0,5 

10±0,5 

10±0,5 

10±0,5 

- 

- 

2.Asosi  topg’ri  to’rtbur-

chak  bo’lgan  parallele-

piped 

1*10

3

 dan katta 

1*10

3

 dan kichik 

30±0,5 

15±0,5 

15±0,5 

15±0,5 

10±0,5 

10±0,5 

- 

- 

3. Tsilindr 

1*10

3

 dan katta 

1*10

3

 dan kichik 

30±0,5 

15±0,5 

- 

- 

- 

- 

12±0,5 

10±0,5 

 

Ishni  bajarish  tartibi.  Namunalar  o’lchami  sinashdan  oldin  0,01  mm 

aniqlikkacha  o’lchanadi.  So’ngra  ularni  sinash  mashinalarining  tayanch  plitalari 

ustiga shunday o’rnatiladiki, bunda namunaning bo’ylama o’qi tasir etayotgan kuch 

yo’nalishiga  mos  bo’lishi  kerak.  So’ngra  mashina  ishga  tushuriladi  va  uning 

---

siquvchi  plitalari 2±1  mm/  tezlikda  bir  –  biriga  yaqinlasha boshlaydi.  Namunada 

siqilish  ro’y  beradi,  u  yo  sinadi,  yoki  darz  ketadi.  Buzuvchi  kuch  mashina 

shkalasidan olinadi.  

Agar standart va texnik shartlarga ko’ra namuna o’lchamlari jadvalda tavsiya 

etilganidan farq qilsa, u vaqtda plitalarning bir- birga yaqinlashish tezligi quyidagi 

formula bilan topiladi: 

υ = 0,03h*1/t; 

bu  yerda:  υ  –  plitalarning  yaqinlashish  tezligi,  mm/min;  h  –  namunaning 

boshlang’ich balandligi, mm;  t – vaqt, 1 min ga teng. 

plitalarning  yaqinlashish  tezligining  haqiqiy  qiymati  hisoblab  topilgan 

tezlikdan ± 50% ga farq qilishi mumkin. 

Hisoblash. Siqilishdagi uzuvchi kuchlanish σ

rs

, siqilishdagi oqish chegarasi 

σ

ts 

quyidagi formulalar yordamida topiladi: 

F

Р

рс





  va  

F

Р

ТС

1





; 

Bu  yerda:  R  –  buzuvchi  kuch,  N;  R

1

  –  tasir  etuvchi  kuch  oshmasa  ham 

deformatsiya  o’sishi  ro’y  bergan  vaqtdagi  kuch,  N;  F  –  namuna  ko’ndalang 

kesimining yuzi, sm

2

: parallepiped ko’rinishidagi namunalar uchun  

F=a

2

  yoki     F=b*l 

Tsilindr ko’rinishidagi namunalar uchun  

4

2

d

F





; 

Trubka ko’rinishidagi namunalar uchun 

4

)

(

2

1

2

d

D

F







; 

bu yerda: a – asosi kvadrat bo’lgan parallelipipedning asos tomoni, sm; v  – asosi 

topg’ritoprtburchak  bo’lgan  parallelepipedning  asosini  eni,  sm;  l  –  asosi  topg’ri-

burchak bo’lgan parallelepipedning asosining uzunligi, sm; d -  tsilindr diametri, sm; 

d

1 

– trubaning ichki diametri, sm; D – trubaning tashqi diametri, sm. 

Ish natijalari sifatida sinagani beshta namunaning o’rtacha arifmetik qiymati 

olinadi.