Transport inshootlarini loyihalash va

 
10-BOB. TO‘SINLI TEMIRBETON VA METALL 
KO‘PRIKLARNING TAYANCH QISMLARI 
 
10.1. Tayanch qismlarini tanlash va ularni joylashtirish 
 
Ko„priklarning tayanch qismlari ularga yuklangan funksiyalarga qarab 
qo„zg„aluvchan  va  qo„zg„almas  turlarga  bo„linadi  (rasm  10.1). 
Qo„zg„aluvchan  tayanch  qismlarining  konstruksiyasi  quyidagi  talablarga 
javob berishi kerak: 
a)  oraliq  qurilmaning  tayanchga  tayangan  qismini  erkin  bo„ylama 
siljishini  (yuklardan  va  harorat  ta‟sirlaridan  kelib  chiqadigan 
deformatsiyalar) ta‟minlashi kerak; 
b)  oraliq  qurilmaning  tayanchga  tayangan  qismini  qarshiliksiz  α 
burchakka  burilishini  (oraliq  qurilmaning  egilishidan  kelib  chiqadi) 
ta‟minlashi kerak; 

---

170 
 
v) oraliq qurilmaning ko„prik o„qiga ko„ndalang yo„nalishda siljishiga 
to„sqinlik  qilishi  kerak.  Kengligi  katta  bo„lgan  B  >  15m  ko„priklarda 
boshqa  turli  tayanch  qismlar  qo„llash  kerak,  chunki  bunday  tayanch 
qismlari oraliq qurilmalarning ham bo„ylama yo„nalishda, ham ko„ndalang 
yo„nalishdagi qarshiliksiz deformatsiyalarini ta‟minlaydi (rasm 10.2,g); 
g) oraliq qurilmadan tushayotgan to„plangan bosimni hisob-kitob orqali 
aniqlangan tiranish yuzasiga tarqatib tayanchga uzatishi kerak. 
 
Rasm 10.1. Tayanch qismlarining joylashish sxemasi: a – bir oraliqli ko„prik uchun; 
 b – ko„p oraliqli ko„prik uchun; v – qirqilmagan ko„prik uchun; g – osma oraliqli konsol 
ko„prik uchun; 1 – qo„zg„almas tayanch qismi; 2 – qo„zg„aluvchan tayanch qismi 
 
Qo„zg„almas  tayanch  qismlarining  konstruksiyasi  b,  v,  g  punktlarida 
ko„rsatilgan  talablarga  javob  berishi  kerak.  Bundan  tashqari,  ular  oraliq 
qurilmani  tayanchda ushlab  turishga mo„ljallangan. Tayanch qismlarining 
bu  turi  poezdning  ko„prikda  tormozlanishidan,  tortish  kuchidan,  shamol 
kuchidan va boshqa yuklardan hosil bo„ladigan gorizontal kuch 
T
 ni qabul 
qilishi va tayanchga uzatishi kerak. 
Turli  tizimli  oraliq  qurilmalarning  tayanch  qismlariga  tayanish 
sxemalari  rasm  10.1  da  keltirilgan.  Tayanch  qismlarini  planda  shunday 
joylashtirish kerakki, oraliq qurilmaning kutilgan deformatsiyalari eng kam 

---

171 
 
qo„shimcha zo„riqishlar keltirib chiqarsin. 
 
Rasm 10.2. Kengligi katta 
(B  >  15  m)  ko„priklarda  tayanch 
qismlarining joylashish plani: 
1  –  chetki  tayanch;2  –  oraliq 
tayanchlar; 3 – qo„zg„almas tayanch 
qism; 4  –  qo„zg„aluvchan  (bo„ylama 
yo„nalishda) tayanch qismlar; 
5  –  qo„zg„aluvchan  (ko„ndalang 
yo„nalishda) tayanch qismlar; 
6  –  har  tomonga  qo„zg„aluvchan 
tayanch qismlar
 
 
Po„lat  oraliq  qurilmalar  temirbeton  oraliq  qurilmalar  bilan 
solishtirilganda,  engilroq  va  egiluvchanroqdir.  SHuning  uchun  kengligi 
katta bo„lgan temirbeton ko„priklarda tayanch qismlari ham bo„ylama, ham 
ko„ndalang  siljishga  imkon  beradigan  bo„lishlari  kerak.  Ko„p  oraliqli, 
kengligi 15m dan katta bo„lgan ko„prik oraliq qurilmalarining tayanchlarga 
tayanch qismlari orqali tayanish misoli rasm 10.2 da keltirilgan. 
Osma  oraliq  qurilmasi  bo„lgan  konsol  tizimlarda  osma  oraliq  qurilma 
ostiga  joylashtiriladigan  tayanch  plitalari  o„qlari  orasidagi  masofa 
o„zgarmas  qolishi  maqsadida  anker  oraliqlarining  qo„zg„almas  tayanch 
qismlari  konsol  tarafiga  joylashtiriladi  (rasm  10.1,g).  Tayanch  qismlarini 
tayyorlash va ularni joylashtirish yuqori malaka talab qiladi, chunki oraliq 
qurilmalarning  ekspluatatsiya  davridagi  ishonchliligi  ko„p  jihatdan 
ularning tayanish shartlariga bog„liqdir.