Transport-ekspeditsion xizmatlar asoslari

Talman xizmatlari ko‘rsatish
Terminallarda buyurtmachi bilan shartnoma bo‘yicha ish shartlariga bog‘liq
ravishda bir qator yordamchi, biroq zaruriylikda boshqalaridan kam bo‘lmagan
ishlar – talman ishlari deb ataladigan ishlar bajariladi. Talman xizmatlari ko‘rsatish
yukni transport vositasiga (kemaga) yuklash paytida va transport vositasidan
(kemadan) tushirish paytida sanashni o‘z ichiga oladi. Talmanlar odatda yukni
sanashdan tashqari bir qator hamrohlik qiluvchi operatsiyalar: yuk o‘rinlarining
holatini, upakoka va markirovkaning sifatini (markirovkaning yuk hujjatlaridagi
ma’lumotlarga mos kelishini) tekshirishni ham amalga oshiradilar. Ular yukning
barcha shikastlanishlari va aniqlangan boshqa kamchiliklar, shartnomadagi
transport shartlari va yuk hujjatlaridan chetga chiqishlar to‘g‘risida agentga
informatsiya beradilar.

---

125
Talman firmalari prichal va omborxonada yuk o‘rinlarini o‘lchashni amalga
oshiradi. Yirik xorijiy portlarda qasamyod qabul qilgan talmanlar (charteredtally)
deb ataluvchi - "qasamyod qabul qilgan tarozibonlar”ning tashkilotlari mavjud,
ularning sanog‘i kelishmovchiliklar va da’volarni ajrim qilishda to‘g‘ri deb qabul
qilinadi. Ba’zi bir portlarda ularga stividorlik firmalari tomonidan yuk ishlari
me’yorlarining bajarilishini nazorat qilish topshiriladi.
Bir vator Evropa mamlakatlarida kema bilan etkazib kelingan bosh yukning
miqdori uni tushirish paytida talmanlar tomonidan aniqlanadi va uning natijalari
tashuvchi uchun ham, qabul qilib oluvchi uchun ham yakuniy deb hisoblanadi.
Biroqa Afrika va Osiyoning ko‘pgina davlatlarida tushirish paytida sanash xomaki
bo‘lib hisoblanadi. YUk o‘rinlarining yakuniy soni yukni portdan bojxona nazorati
ostida yuk qabul qilib oluvchiga berish paytida aniqlanadi (bunda yukni qabul qilib
oluvchilar bilan har xil kelishmovchiliklar vujudga kelganda tashuvchining
manfaatlarini himoya qilishi shart bo‘lgan agentning roli ayniqsa ortadi).
Talman xizmatlarining bajarilishi tashuvchi bilan talman firmasi o‘rtasidagi
shartnoma bilan rasmiylashtiriladi, bunda ish haqi vaqtbay yoki ishbay bo‘lishi
mumkin (bitta talmanning bir soat davomida ishlaganligi yoki yuk birligi uchun).
Bir qator mamlakatlarda yuklarni sanash stividorlik kompaniyalarining zimmasiga
yuklanadi. Shu munosabat btlan stividorlik shartnomasida yuklarni sanash
operatsiyasini amalga oshirish bo‘yicha tomonlarning majburiyatlari va ularga haq
to‘lash shartlari ko‘zda tutiladi.