Трансмиллий компаниялар халқаро сармояларнинг асосий шакли сифатида Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Қайси компаниялар кўп миллатли ҳисобланади?

• фаолият соҳаси ёки ҳуқуқий шаклидан қатъий назар икки ёки ундан ортиқ мамлакатларда шўба корхоналарига ега бўлиши.
• умумий стратегияни амалга ошириш ва бир ёки бир неча марказлардан изчил сиёсатни амалга ошириши.
• алоҳида бўлинмалар (шўбалар) бир-бири билан боғланиши керакки, уларнинг ҳар бири бошқа компаниялар фаолиятига таъсир кўрсата олсин (хусусан, ресурслар, билим ва масъулиятни бошқалар билан бўлишсин).

ТМКларнинг шакллари

• вертикал интеграциялашган.
• Горизонтал интеграциялашган.
• Конгломерат интеграция

Вертикал интеграция

• Вертикал интеграция (вертикал консентрация) - битта компания томонидан товар ёки хизматларни ишлаб чиқаришнинг бир неча босқичларини эгаллашга қаратилган - масалан, хом ашё ишлаб чиқариш, товарларни ёки хизматларни ишлаб чиқариш, сотиш жойига етказиш, маркетинг ва чакана савдо (хом ашё етказиб берувчиларга йўналиши — орқага; истеъмолчиларга йўналиш — олдинга).
• Вертикал интеграция холдинглар умумий эгаси томонидан назорат қилинади. Одатда, ҳар бир холдинг компанияси умумий эҳтиёжларни қондириш учун бошқа маҳсулот ёки хизматни ишлаб чиқаради.

Горизонтал интеграция

• Горизонтал интеграция бир фирма бошқарувни қўлга киритганида ёки бошқа фирмани худди шу соҳада ва сотиб олувчи фирма билан бир хил ишлаб чиқариш босқичида эгаллаганида содир бўлади.
• Масалан, битта автомобил ишлаб чиқарувчиси бошқа автомобил ишлаб чиқарувчисини бошқаришни ўз зиммасига олади; бу ҳолда улар ишлаб чиқаришнинг бир босқичида ва бир хил соҳада

Конгломерат интеграцияси

• Конгломерат интеграцияси - бу кичик ва ўрта фабрикаларни бир гигант атрофида бирлаштириш, уни эҳтиёт қисмлар, маҳсулот элементлари билан таъминлаш ёки ғайриоддий функциялардан (контейнерлар, қадоқлаш ва ҳк) ишлаб чиқариш.
• Конгломерат - бу баъзи бир ишлаб чиқариш линияларини бир тузилишга бирлашишини назарда тутадиган бирлашма, масалан: алкогол ва шарбатлар ишлаб чиқарувчилари бир компанияда бирлашганда. Конгломерат бирлашиши горизонтал бирлашишга ўхшайди, аммо бу эрда бир-бирлари билан ҳеч қандай алоқаси бўлмаган тайёр маҳсулот ишлаб чиқарувчилар ҳақида гап боради. Шу тарзда, улар ўзларини доимий ва узлуксиз фаолият билан таъминлайдилар.