Translated from Russian to Uzbek

Ma'ruza 2. O’simlik hujayralarining tuzilishi

plastoglobulalar) xloroplastlar uchun ta'riflanganlarga o'xshaydi. Leykoplastlarning asosiy vazifasi zaxira ozuqa moddalari, birinchi navbatda kraxmal, ba'zida oqsillarning sintezi va to'planishi hisoblanadi. Kraxmal to'plangan leykoplastlarga amiloplastlar, oqsil - proteoplastlar, yog'li yog'lar - oleoplastlar deyiladi.

Sariq, to'q sariq, qizil rangga bo'yalgan plastidlarga xromoplastlar deyiladi. Ularni gulbarglarda (sariyog ', momaqaymoq, lola), ildizlarda (sabzi), pishgan mevalarda (pomidor, atirgul, tog' kuli, xurmo) va kuzgi barglarda uchratish mumkin. Xromoplastlarning yorqin rangi plastoglobulalarda erigan karotenoidlar borligidan kelib chiqadi. Ushbu turdagi plastidda ichki membrana tizimi odatda yo'q. Xromoplastlar bilvosita biologik ahamiyatga ega: gulbarg va mevalarning yorqin rangi changlatuvchi va meva tarqatuvchilarni o'ziga tortadi.
Nursiz

matolar

Proplastidlar ►LP

Qarish CP

3 -rasm. A. Shimper plastidlarning o'zaro konversiyasi sxemasi: CP - xloroplastlar; HRP - xromoplastlar; LP - leykoplastlar
Vyosh, meristematik hujayralar proplastidlarga ega - organellalar, ikki membrana bilan o'ralgan va amoeba kabi harakatlanishga qodir. Ontogenezda, to'qima turiga va atrof -muhit sharoitiga qarab, proplastlar xloroplastlarga (nurda) yoki leykoplastlarga (ko'pincha yorug'liksiz, epidermisdagi leykoplastlardan tashqari) aylanishi mumkin. shakl 3.

3. Vakuol va uning vazifalari

Vakuolalar deyarli barcha o'simlik hujayralarida uchraydi. Ular hujayra sharbati bilan to'ldirilgan va sitoplazmadan membrana - tonoplast bilan chegaralangan bo'shliqlardir. Ko'pchilik etuk o'simlik hujayralari markaziy vakuol bilan ajralib turadi. Qoida tariqasida, u shunchalik katta (hujayra hajmining 70-90%), barcha organellalar bilan protoplast juda nozik devor qatlami shaklida joylashgan. Vakuol tarkibidagi hujayra sharbati protoplastning hayotiy faoliyati mahsuli bo'lgan turli moddalarning suvli eritmasidir. U tarkibida uglevodlar (shakar va polisakkaridlar), oqsillar, organik kislotalar va ularning tuzlari, mineral ionlari, alkaloidlar, glikozidlar, taninlar va boshqa suvda eriydigan birikmalar bo'lishi mumkin.

O'simlik hujayralaridagi vakuolalar ikkita asosiy funktsiyani bajaradi: zaxira moddalarni to'plash, chiqindilar va turgorni saqlash. Keling, ikkinchi funktsiyaga batafsil to'xtalib o'tamiz. Vakuolaning hujayra shirasida ionlar va shakarlarning konsentratsiyasi, qoida tariqasida, hujayra membranasidan yuqori bo'ladi. Shuning uchun, agar qobiq suv bilan etarlicha to'yingan bo'lsa, ikkinchisi vakuolaga diffuziya yo'li bilan kiradi. Suvni yarim o'tkazuvchan membrana orqali bir tomonlama tashish "osmos" deb ataladi. Hujayra sharbatiga kiradigan suv devor protoplastiga va u orqali - membranaga bosim o'tkazib, uning tarang, elastik holatini yoki turgorini keltirib chiqaradi. Bu o'simlikning suvli organlariga kosmosdagi shakli va o'rnini beradi va hujayra o'sishining omillaridan biridir.

Agar hujayra osmotik faol moddaning gipertonik eritmasiga (No 01, QL) 3, saxaroza), ya'ni konsentratsiyasi hujayra sharbati konsentratsiyasidan yuqori bo'lgan eritmaga joylashtirilsa, u holda suvning osmotik chiqishi vakuol boshlanadi. Natijada uning hajmi kamayadi, protoplast membranadan hujayraning markaziga qarab siljiydi va turgor yo'qoladi. Bu hodisa qaytariladi va "plazmoliz" deb ataladi.