Translated from Russian to Uzbek

Matolar
Dars rejasi

1. 
   Pastki o'simliklar evolyutsiyasining asosiy yo'llari. To'qimalar tuzilishining ko'rinishi.
   
2. 
   To'qimalar va ularni tasniflash tamoyillari.
   
3. 
   Meristemalar.
   
4. 
   Asosiy matolar.
   
5. 
   To'qimalarni qoplash.
   
6. 
   Shlangi to'qima.
   

1. Pastki o'simliklar evolyutsiyasining asosiy yo'llari. To'qimalar tuzilishining ko'rinishi
O'simliklar dunyosida ikkita katta guruh ajralib turadi: past va yuqori o'simliklar. Eng pastlari asosan suvli organizmlar - suv o'tlari. Bu guruhda tanani bitta hujayra (xlorella, euglena), yoki hujayralar zanjiri (filamentli yosunlar) yoki talus yoki talus ifodalaydi. Boshqa barcha guruhlarni vujudga keltirgan eng qadimgi suv o'tlari bir hujayrali prokaryotik organizmlar - siyanobakteriyalar (ko'k -yashil yosunlar) edi.

O'simlik ozuqalari (CO2, O2, H2O) atrof muhitda teng taqsimlanganligi sababli, evolyutsiya jarayonida o'simliklar harakatchanligini yo'qotib, o'ziga xos turmush tarziga o'tdilar. Ma'lumki, o'simliklar hujayra devori orqali moddalarni o'zlashtiradi va chiqaradi. Shuning uchun ayirboshlash kursini oshirish uchun muhit bilan aloqa yuzasining maydonini ko'paytirish talab qilinadi. Shuning uchun, evolyutsiya jarayonida, o'simlik tanasining sirt maydonini ko'paytirish tendentsiyasi mavjud. Bunga quyidagi yo'llar bilan erishish mumkin:

1) bir hujayrali organizm hajmining oshishi;

2. 
   ko'p sonli yadro va boshqa organellalarning shakllanishi hisobiga tananing kattalashishi. Bunday organizmlar juda katta bo'lishi mumkin. Masalan, Caulerpa algining uzunligi 10-50 sm, bir hujayrali ko'p yadroli organizm. Bu turdagi tashkilot-bu evolyutsion tugun, chunki hujayrasiz tuzilish tananing alohida qismlarini farqlanishiga hissa qo'shmaydi; bundan tashqari, agar shikastlangan bo'lsa, hujayraning butun tarkibi azoblanadi;
   

ko'p hujayrali - bu keyingi evolyutsion rivojlanishni qo'lga kiritgan eng muvaffaqiyatli usul. Faqat uning yordami bilan tananing alohida qismlarini farqlash, shuningdek, ularning ma'lum funktsiyalarni bajarishga moslashishi mumkin bo'ldi.Ko'p hujayrali yosunlar filamentli, ko'p filamentli, lamellar shakliga ega bo'lishi mumkin. Biroq, ularning vegetativ tanasi hali to'qimalarga bo'linmagan. Yosunlar nisbatan barqaror va qulay sharoitda yashaydilar: ularning oziqlanishi va rivojlanishi uchun zarur bo'lgan elementlar to'g'ridan -to'g'ri suvda joylashgan va ularni har tomondan o'rab oladi. Eng murakkab tashkilot darajasi yuqori o'simliklarning elak elementlariga o'xshash hujayralarga ega bo'lgan jigarrang yosunlarga xosdir. Yosunlarga xos bo'lgan vegetativ tananing tashkil etish turi talus deb ataladi.

O'simliklar dunyosining morfologik evolyutsiyasidagi muhim voqea o'simliklarning quruqlikda paydo bo'lishi, ya'ni katta-ko'p hujayrali shakllarning havo-tuproq muhitida hayotga moslashishi edi, bu esa yuqori o'simliklarning paydo bo'lishini anglatardi. Quruqlikdagi o'simliklarning paydo bo'lishiga turtki atmosferada erkin kislorodning etarli miqdorda to'planishi, shuningdek, dengizlarda organizmlar o'rtasida oziq -ovqat manbalari va bo'sh joy uchun raqobatning kuchayishi bo'lgan deb taxmin qilinadi. Bundan tashqari, er usti o'simliklarini zararli ultrabinafsha nurlaridan himoya qiluvchi ozon qatlamining paydo bo'lishi unchalik ahamiyatga ega emas edi.

Erdagi hayot tarziga o'tishda o'simlik qanday qiyinchiliklarga duch keladi? Asosiysi, suvsizlanish muammosi. Yosunlar suvdan chiqarilsa nima bo'lishini tasavvur qiling. Shuning uchun, yuqori o'simliklarda, suvning haddan tashqari bug'lanishiga to'sqinlik qiladigan va mexanik ta'sirlardan himoyalovchi bo'lak to'qimalar va kesikulalar paydo bo'ladi. Agar suv muhitida o'simlik suvni butun yuzasiga singdirgan bo'lsa, quruqlikda tuproqdan suv olish va substratga yopishtirish uchun ildizga o'xshash tuzilmalarni yaratish zarur bo'ldi. Nam tuproqdan olingan suv va unda erigan minerallar o'simlikning balandligiga ko'tarilishi kerak, shuning uchun o'tkazuvchi to'qimalar paydo bo'ladi.