Translated from Russian to Uzbek

Translated from Russian to Uzbek - www.onlinedoctranslator.com

Buxgalteriya hisobi tizimini rivojlantirishning ilmiy kontseptsiyalari evolyutsiyasini kuzatish­buxgalteriya hisobi va nazoratni takomillashtirish imkoniyatlarini aniqlash maqsadidaish haqi hisob-kitoblari, biz buxgalteriya tizimining evolyutsiyasida muhim naqshlarni o'rnatishga harakat qildik. Bizning fikrimizcha, buxgalteriya hisobi fanining shakllanish va rivojlanish bosqichlarining sabab-oqibat munosabatlarini o‘rganmasdan turib, uning rivojlanish qonuniyatlarini aniqlash juda qiyin.­zamonaviy ilmiy yo'nalishlarning haqiqiy qiymatiga bo'linish va shuning uchunish haqi bo'yicha hisob-kitoblarni hisobga olishning uslubiy vositalarini yanada rivojlantirish imkoniyatlarini to'g'ri aniqlash.

Buxgalteriya hisobini takomillashtirish bo'yicha mahalliy ilmiy kontseptsiyalar evolyutsiyasidagi eng muhim qonuniyatlardan biri shundaki, inqilobdan oldingi davrda rus buxgalteriya fani nazariyasi chuqurligi bo'yicha kontseptsiyadan kam bo'lmagan.­chet eldan ko'rishlar.
19-asrda Rossiyada ikkita “nazariy tushunchalar, haqida­ikki tomonlama kirishni tushuntirish: almashinuv va muvozanat. Ikkita maktab tashkil etildibuxgalteriya hisobi: Sankt-Peterburg va Moskva. Peterburg maktab qavati­E.E. boshchiligidagi o'zaro yordam uchun Rossiya buxgalteriya jamiyati atrofida to'plandi. C-Ayirboshlash nazariyasini targʻib qilgan Vers (1852-1917). Bu nazariyaga ko'ra, ikki tomonlama yozuv tovar ayirboshlash (almashtirish)ga asoslanadi. Ma’lum bo‘lishicha, birja operatsiyalari “ish beruvchi – xodim – ish beruvchi” zanjiridagi xizmatlar almashinuviga ham xosdir. Ishchidan mehnat xizmatini qabul qilib, u hisoblagichni taqdim etadi­o'tloq - mehnat xarajatlarini to'lash. Bunday munosabatlar amalga oshirildi (o'lchandi)pul birliklarida, tegishli buxgalteriya registrlari bilan belgilanadi.
Ayirboshlash nazariyasini targ'ib qiluvchi Peterburg maktabidan farqli o'laroq, Moskvada Baxchisaraytsev G.A. rahbarligida. va Lunskiy N.S. muvozanat nazariyasining yangi oqimi ishlab chiqildi, unga ko'ra "hisoblar balanea elementlari hisoblanadi. Shu bilan birga, balans faqat rejadan mustaqil bo'lgan inventarizatsiyaning soddalashtirilgan shaklidir.­hisoblar bo'yicha; hisoblar ikkita qarama-qarshi guruhga bo'linadi: faol vapassiv." Bu nazariyaga muvofiq muvozanat haqidagi yangi fan shakllana boshladi va uning mualliflaridan biri A.P. Rudanovskiy dastlab milliy darajada muvozanatni matematiklashtirishga murojaat qildi [230].
12
Shunday qilib, doradagi buxgalteriya hisobining evolyutsion rivojlanishi natijalari­evolyutsion Rossiya ichki buxgalteriya tafakkuri jahon standartlari darajasiga javob berganligi va ko'p jihatdan ulardan ustun ekanligidan dalolat beradi. Hozirgi vaqtda, aksincha, xalqaro standartlar Rossiya buxgalteriya hisobining rivojlanish yo'nalishini belgilaydi.
Muhim qonuniyat olimlar va amaliyotchilarning buxgalteriya hisobi nazariyasini rivojlantirish zarurati to'g'risida hozirgacha bir-biriga qo'shilmagan ko'plab kontseptual pozitsiyalarining saqlanib qolganligidir. Ular jins­Ularning aytishicha, "buxgalteriya hisobi nazariyasi shunchalik chuqur ishlab chiqilganki, har xilkomillik uning uyg'un asoslarini faqat buzadi» [55]. Boshqa olimlar juda inqilobiy o'zgarishlarni taklif qilishdi. Ya.V.ning so'zlariga ko'ra. Sokolov tomonidan 1976 yilda "paradigma" tushunchasi buxgalteriya hisobiga kiritilgan va ko'rsatgan.­lekin buxgalteriya hisobi bitta paradigma alangasida inqiloblar orqali rivojlandi­boshqasini oldi. Buxgalteriya hisobi nazariyasida yettita paradigma mavjud; 1) antropologik - tra­buxgalterlar amaliyoti nazariyani aniqlaganda, buxgalteriya hisobiga an'anaviy yondashuvbuxgalteriya hisobi; 2) opportunistik - buxgalteriya hisobi nazariyasi eko ehtiyojlaridan kelib chiqib shakllangan­bozor nomlari; 3) hodisaga asoslangan - maqsadni iqtisodiy hayotning bajarilgan faktlarini qayd etishda emas, balki buxgalteriya hisobining prognostik funktsiyasini ishlab chiqishda ko'radi; 4) jarayon­alnaya - iqtisodiy faoliyat jarayonlarini o'rganishga qaratilgan va­boshqaruv qarorlarini qabul qilish; 5) ideallashtirilgan - hisob nazariyasini dangacha qisqartiradi­xo'jalik faoliyati natijalarini o'lchash; 6) axborot - iqtisodiy hayot faktlari haqidagi ma'lumotlarni baholash bilan shug'ullanadi; 7) bihoveristik - izu­boshqaruv qarorlarini qabul qiluvchi shaxslarning xatti-harakati” [240].
Biroq, buxgalteriya hisobini takomillashtirish paradigmasi qanday bo'lishidan qat'i nazar, uning paydo bo'lishi iqtisodiy amaliyotdan unga bo'lgan talabning natijasidir. Bir vaqtlar J.-G. Kursel-Senel (1813-1892) buxgalteriya hisobi nazariyasini iqtisodiy jarayonlarni aks ettiruvchi amaliy iqtisodiyot va ularni boshqarish usuli sifatida yaratdi. “Buxgalteriya hisobini bilish hamma uchun zarur, lekin eng muhimi menejerlar uchun. Kapital aylanmasi qanchalik sekin bo'lsa, buxgalteriya hisobi shunchalik zarur bo'ladi» [152]. Uning ob'ektiv ravishda ayirboshlash qonuni bilan belgilanadigan ikki tomonlama kirish talqini (taxminan­Mena) buxgalteriya hisobi nazariyasiga katta ta'sir ko'rsatdi. Biroq, evolyutsiya yo'li­Ushbu fan faqat amaliyotda uchraydigan qarama-qarshiliklar tufayli buxgalteriya hisobi qoidalarining doimiy o'zgarishi bilan emas, balki izlanishlar bilan ham tavsiflanadi.­com buxgalteriya amaliyotining rivojlanishiga hissa qo'shadigan nazariyalar. Buxgalteriya hisobini takomillashtirish bo'yicha turli nazariy konstruktsiyalar bir-biri bilan raqobatlashib, bir-birini to'ldirgan va to'ldirishda davom etmoqda.
o'n uch
Iqtisodiy va moliyaviy jarayonlarning zamonaviy globallashuvi "amalda mavjud bo'lgan ko'plab protseduralarni baholash mumkin bo'lgan yagona, izchil nazariyani" talab qiladi [202]. Bunday nazariya yaxshilangan ijobiy bo'lishi mumkinligiga ishonadigan olimlar bilan kelishishimiz mumkin­70-yillarda normativ o'rniga kelgan buxgalteriya naya nazariyasi. XX asr. Demak, J.Zimmerman nuqtai nazaridan buxgalteriya hisobi nazariyasi qiymat mulohazalaridan xoli bo'lishi kerak, uning maqsadi buxgalteriya amaliyotini tushuntirish va bashorat qilishdan iboratdir [281]. Ijobiy nazariya, me'yoriydan farqli o'laroq, "ob'ektiv haqiqatni aks ettiruvchi ikkita asosiy farazni o'z ichiga oladi:

• 
  har bir ijtimoiy hodisa faqat shaxsning natijasidir­qaror qabul qilish jarayonlari;
  
• 
  Har bir shaxs faqat shaxsiy foydani maksimal darajada oshirish maqsadida qaror qabul qiladi.
  

Ikkinchisi aktsiyadorlar, kreditorlar, menejerlar, xodimlar uchun amal qiladi. Ijobiy nazariyaga ko'ra (normativ nazariya ta'kidlagan narsadan farqli o'laroq) menejer kompaniyaning foydasini emas, balki o'z foydasini maksimal darajada oshirishga intiladi. Shuning uchun kadrlar siyosatini olib borish va tizimni saqlash­mehnat latlari, menejerlar, birinchi navbatda, dan foydani oshirish bilan boshqariladi­mehnatga haq to'lash va mehnatni rag'batlantirish bo'yicha muayyan qarorlar qabul qilish. Buxgalteriya hisobi standartlarini ishlab chiqishda ijobiy nazariya tarafdorlari o'z oldilariga buxgalteriya hisobi va nazoratning muayyan usullaridan foydalanishning afzalliklarini tushuntirish vazifasini qo'yadilar, ya'ni. muqobil baholash qoidalarining farovon kompaniya qiymatiga ta'sirini aniqlash­boshqaruv, va faqat keyin - ishchilar. Ijobiy nazariyaning asosi faqat iqtisodiy mulohazalardir. Uning yakuniy maqsadi­Buxgalteriya hisobi standartlarini o'z korxonalarining mumkin bo'lgan lobbilari bilan bevosita bog'liq holda berish, chunki tavsiya etilgan buxgalteriya standartlari u yoki bu tarzda ularning moliyaviy oqimlariga ta'sir qiladi. Buxgalteriya hisobining ijobiy nazariyasi hozirda shu qadar mashhurki, uni haqli ravishda dominant juftlik deb atash mumkin.­zamonaviy buxgalteriya fanining digma” [241].
Turli kompaniyalarning faoliyati to'g'risida moliyaviy ma'lumotlarning bir xilligiga bo'lgan favqulodda ehtiyoj 20-asr boshlarida paydo bo'ldi. O'tgan asrning 60-yillari o'rtalariga kelib, chet ellik personalistlar (V.E. Paton) va institutsionalistlar J.O.Mey, F.Piksli, R.Robinson, D.Uayldman, A.Littleton va boshqalar (deyarli tekislangan va) qarashlaridagi tafovutlar paydo bo'ldi. yagona paradigma asosida buxgalteriya hisobini takomillashtirish bo‘yicha yangi g‘oyalarni bosqichma-bosqich ishlab chiqdi [240, 277]. Nazariy ishlanmalar buxgalteriya hisobining umumiy konsepsiyasi va uni qurishning yagona tamoyillarini ishlab chiqishga yordam berdi.