Tovar harakatlanishi va sotuvni tadqiq qilish

Hajm ko‘rsatkichlari ishlab chiqarishning, uning ayrim jarayonlari va unda ishtirok etuvchi omillarning absolyut kattaligini belgilaydi. Bu qatorga masalan, yalpi, tovar va sotilgan mahsulot hajmi, mehnat xarajatlari hajmi, olingan foydaning umumiy hajmi va boshqalar kiritiladi.
Solishtirma ko‘rsatkichlar ikki yoki undan ortiq o‘zaro bog‘liq ko‘rsatkichlar va mahsulot birligi xarajatlari salmog‘ining nisbatlarini tavsiflaydi. Masalan, mahsulot birligiga metall, elektr energiyasi, yoqilg‘i sarflanishi, ishlab chiqarish quvvati birligiga kapital qo‘yilmalar, jami to‘lovlar hajmida mukofotlarning salmog‘i va hokazolar.
Ushbu barcha ko‘rsatkichlar o‘rtasida o‘zaro aloqalar mavjud. Bu ko‘rsatkichlar rejalashtirish jarayonida ham, korxonaning xo‘jalik faoliyatini tahlil qilishda ham qo‘llanadi.

137.Inflyasiyani baholash

Javob Investitsiya amaliyotida inflyasiya omili bilan muntazam hisoblashishga to‘g‘ri keladi. U vaqt o‘tishi bilan pul mablag‘lari qiymatini pasaytirib boradi. Inflyasiyaning (o‘rtacha narxlar indeksining) o‘sishi mos ravishda pulning xarid qobiliyatini pasayishiga olib keladi.
Inflyasiyani hisobga olgan holda investitsiya jarayonlarida pul oqimlarini to‘g‘rilash bilan bog‘liq hisob-kitoblarda ikkita asosiy tushuncha – pul mablag‘larining nominal va real (haqiqiy) qiymatidan foydalanish qabul qilingan.
Nominal qiymat pul mablag‘larining kattaligini pulning xarid qobiliyatidagi o‘zgarishlarni hisobga olmagan holda baholashni ifodalaydi.
Real qiymat esa pul mablag‘lari kattaligini inflyasiya jarayoni natijasida pulning xarid qobiliyatini yo‘qotishini hisobga olgan holda baholashni nazarda tutadi. Bunday baholashni pul mablag‘larining kelajakdagi qiymatini aniqlashda ham, hozirgi qiymatini aniqlashda ham qo‘llash mumkin.
Investitsiya faoliyati bilan bog‘liq moliyaviy-iqtisodiy hisob-kitoblarda inflyasiya quyidagi holatlarda hisobga olinadi va baholanadi:

• 
  pul mablag‘larining o‘sgan qimatini to‘g‘rilashda;
  
• 
  diskontlash uchun foydalaniluvchi foiz stavkasini inflyasiyani hisobga olgan holda shakllantirishda;
  
• 
  inflyasiya sur’atlarini hisobga olgan holda investitsiya daromadlari darajasini shakllantirishda.
  

Inflyasiyani baholash jarayonida ikkita asosiy ko‘rsatkich qo‘llanadi:
a) inflyasiya sur’ati (T_j) - ko‘rib chiqilayotgan davrda (n) o‘rtacha narx darajasining o‘sishini tavsiflaydi va o‘nli kasr bilan ifodalanadi;
b) inflyasiya indeksi (I_j) - ko‘rib chiqilayotgan davrda (n), 1QT_j ko‘rinishida aniqlanadi.
1. Inflyasiyani hisobga olgan holda pul mablag‘lari qiymatining o‘sishini to‘g‘rilash (korrektirovka qilish) quyidagi formula bo‘yicha amalga oshiriladi: