Tovar – extiyojni qondirish vositasidir

 

Raqobat va tovarning raqobat bardoshligi xakida tushuncha
 
Raqobat - bu erkin 
tadbirkorlikning ajralmas bir bo’
lagidir.
Xozirgi bozor iqtisodiyotiga 
o’tish 
sharoitida mamlakatimizni iqtisodiy saloxiyatini 
mustaxkamlash va rivojlanishda, dunyo bozorida qatnashishda tovarlar sifatini kutarib, ularni 
raqobat bardosh tovarlarga aylantirish eng dolzarb muammolardan biridir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobat aloxida faollik
ka ega bo’l
adi.
Xar bir xaridor 
o’ziga 
yoqqan tovarni sotib oladi, istemolchilar esa raqiblar tovariga 
nisbatan 
ko’proq
ijtimoiy extiyojlariga mos keluvchilarini tanlashadi. Shuning uchun raqobat 
bardoshlik (tanlangan bozorda tovarni sotish imkoniyati)ni faqat raqiblar tovarni solishtirish orqali 
aniqlash mumkin. Raqobat bardoshlik nisbiy tushuncha, aniq bozorga va unga kirish vaqtiga 
bog
’
liqdir. Tovar 
raqobat bardoshligini o’
rganish murakkab va uz ichiga kuyidagi bosqichlarni 
oladi:
-tovarni sotish bozorni 
o’rganish
;
-raqiblar xaqida malumotlar yigish;
-istemolchilar talablarini 
o’rganish
;
-raqobat bardoshligini oshiri
sh bo’yicha tadbirlar ishlab chiq
ish;
-ishlab chiqarish va bozorga sinov sotishlari bilan chiqish xakidagi karor.
Bu masalalarni xal qilish korxonada tovar raqobat bardoshligi darajasini baxolashning uzluksiz 
tizimini yaratishni talab qiladi.
Xar qanday tovar bozorga chiqishi bilanok uz raqobat kobiliyatini 
yo’qota boshlaydi, bu 
jarayonni sekinlatish mumkin, bu iqtisodiy foyda va oldingi buyum raqobat kobiliyatini tula 
yuqotish paytigacha bozorga yangi tovar bilan chiqish imkoniyatini beradi.

---

Aim.uz 
Raqobat so’
zi lotinchadan olingan 
bo’lib
, maqsadga erishish uchun kurashni bildiradi. Bozorda 
raqiblarning maqsadi xaridorni tovarni xarid qilishga jalb qilishdan iborat.
Tovar raqobat 
bardoshligini asosiy sharti quyidagi kurinishga ega bo’
lgan xuddi shunday tovarga 
nisbatan eng katta yalpi foydali samaradan iborat:
K= R/S max
bu yerda: R-tovarning foydali samarasi;
S-tovarni xarid qilish va foydalanishga oid xarajatlar;
(sotib olish xarajatlari);
Tovarning raqobat bardoshliligini baxolash kuyidagi 
bosqichlarni o’
z ichiga oladi:
-
bozorni taxlil kilib, o’
zimizning tovarimizga 
o’xshash
namunasini topib olish;
-bizning tovar bilan solishtiriladigan tovarlardagi asosiy kursatkichlarni belgilash;
-
o’
zimizning tovarimizdagi integral raqobat bardoshlik xususiyatini aniqlash.
Raqobat ning asosiy quroli 
bo’lib
, talabni shakllantirish va sotishni ragbatlantirish vositalari xizmat 
qiladi. Asosiy axborotni xaridorlar tovar ishlab chikaruvchilardan olishadi. Xaridorlarni asosan 
tovarning istemol qiymati qiziqtiradi. Raqobat asosan kuyidagi kurinishlarda 
bo’li
shi mumkin: 
tovarlarning xizmatlari 
bo’yicha
, bir xil extiyojni qondirishga qaratilgan raqobat , bir xil tovarni 
xar xil firmalar ishlab chiqarishi orqali buladigan raqobat ; yoki bir xil firma tomonidan xar xil 
modifikatsiyada tovar ishlab chiqarish. Narxlar orqali raqobatlashish eng keng tarqalgan.
Xozirgi davrda raqobat
o’ziga xos q
iyofa kasb etmokda. Narxlar soxasida raqobat ishlab 
chikarishni xarajatlar eng kam bul
adigan mamlakatlarda yo’lga q
uyishni talab qiladi.
Narx bilan raqobat
o’
tmishda erkin bozor 
raqobati bo’
lgan, bozorda bir xil tovarlar xar xil narxlar 
bilan sotilgan davrlarda paydo bulgandi. Ishlab chiqaruvchi narxni pasaytirish bilan uz tovarini 
ajratib ku
rsatishga, unga e’
tiborni qaratishga va pirovard natijada 
o’
zi istagan bozor xissasini 
egallashga erishgan. Xozirgi zamon bozor sharoitlarida narx bilan ochiq raqobat amal qilmaydi, 
chunki ishlab chiqaruvchilardan biri narxni pasaytirishi bilan uning raqibi xam shu ishni qiladi, bu 
esa firmaning bozordagi mavqeini o’
zgartirmaydi, balki, umuman tarmokdagi foydaning 
pasayishiga, asosiy fondlarni yangilash va kengaytirish uchun investitsiyalarning kamayishiga olib 
keladi. Natijada kutilgan zafar va raqiblarni surib chiqarish 
o’
rniga kutilmagan xonavayronlik va 
sinish yuz beradi. Shu sababli sanoat monopoliyalari narxlarni iloji boricha uzoqroq ushlab 
turishga, tannarxni xamda marketing xarajatlarini tobora pasaytirib, foydani kupaytirishga intiladi. 
Fan-texnika tarakkiyoti yutuklari tufayli raqobatning narx bilan bog
’
lik bulmagan usullaridan 
foydalanishning qulay sharoitlari yuzaga keldi.
Narxsiz raqobat da tovarning narxi emas, balki uning yukori sifat, past istemol narxi, zamonaviy 
dizayn, servis xizmati, ishlab chiqargan firma shuxrati raqobat kurashining asosiy omiliga 
aylanadi.
Narxni pasaytirib bozorni egallash strategiyasini 
o’rganishda q
uyidagi savollarga javob 
topiladi:
-boshqa tovarlarni raqobat bardoshligini belgilovchi omillar qaysilar?
-raqobatchi-firmalarning reklama vositalari va sotishni ragbatlantirish usullari qanday?
-qaysi savdo belgilari ishlatilmokda?
-raqobatchilar tovarlarining uramasi-
bezaklari, dizaynida nimalar ko’
zga tashlanmokda?
-tovarni kafolatli va undan keyingi ishlatish davrlarida qanday servis taklif qilinmoqda?
-milliy savdo tarmoqlari orqali tovar sotilmoqdami? y
oki firma o’
z shaxobchasini ochganmi?
-
raqobatchilar qo’llayo
tgan tovar xarakati (transport, zaxiralar xajmi, omborlari va ularning 
joylanishi. Natijada raqobatchi shunday xarakat qivotti? Bosh
qacha yo’li yo’q
mi? Degan 
savollarga javob topiladi. P.S.Zavg
yalov fikricha «
Raqobatbardoshlik deganda, tovarning bozorda 
xaridorgirligini taminlaydigan istemol va qiymat tavsiflari majmuini, yani 
o’xshash
raqobatchi 

---

Aim.uz 
tovarlarn
i ayirboshlashga taklif katta bo’
lgan sharoitlarda xuddi shu tovarni pulga ayirboshlanish 
q
obiliyatini tushunmok lozim». 
Xaridorning xarajatlari ikki qismdan tashkil topadi, uning bir qismini xarid xarajatlari (tovar 
narxi), ikkinchi qismini uni istemol etish bilan bog
’
lik xarajatlar tashkil etadi. Raqobat bardoshlik 
keng tushuncha 
bo’lib, unga ko’plab omillar ta
sir etadi.
Firmaning raqobat bardoshligi darajasini baxolashda tarmok bozorida raqobat
ko’ra 
jadalligini 
belgilaydigan omillar taxlil uchun asos sifatida xizmat qiladi. Bu omillarga quyidagilar kiradi:
1. Raqobatchi firmalar soni, va ularni qiyosiy quvvati;
2. Raqiblar xarakatlarining diversifikatsiyalashuvi darajasi;
3. Bozordagi talab xajmini 
o’rga
nish;
4. Maxsulotni tabaqalashuvi darajasi;
5. Istemolchining bir ishlab chi
qaruvchidan boshqasiga ko’
chish xarakatlari;
6. Bozordan chiqib ketish to’
siqlari va ularning darajasi.
7. Bozorga kirib kelish va uning darajasi.
8. Yondosh tarmoq bozorlaridagi vaziyat.
9. Raqiblar strategiyasidagi farqlar.
10. Ushbu bozorda raqobat uchun aloxida sabablarning 
bo’li
shi, raqobat darajasi bozorning 
aloxida jalb etuvchanlik yoki aksincha bezdiruvchanlik xususiyatlari bilan xam belgilanadi.
J.J.Lamben raqobatni afzalliklari ikkita keng kategoriyalarga guruxlaydi 
–
tashqi va ichki 
raqobatli afzalliklar, yani firma va tovarni raqobatdoshligini tavsiflovchi raqobatli afzalliklardir. 
Tashki raqobatli afzallik tovarn
i «bozor kuchini ifodalaydi
, yani u bozorni imtiyozli 
raqobatchidagiga nisbatan yuqorirok sotish narxlarini qabul qilishga majbur qila oladi va mavjud 
tovarlardan norozi bo
’
lgan xaridorlarning istaklarini aniqlash va qondirishdagi afzalliklarga 
tayanadi. Ichki raqobatli afzallik firmaning ishlab chiqarish xarajatlari, raqobat chidan 
ko’ra 
kamrok tannarxga erishishga imkon beruvchi va ishlab chiqaruvchi uchun qiymat xosil qiluvchi 
tovarga asoslangan xamda sotish narxlarining bozor yoki raqobat tomoindan pasaytirilishiga 
ko’proq
darajada bardoshli qiluvchi yuqoriroq unumdorlik oqibatidir. 
Tovarni jalb etuvchanligi va raqobatbardoshligini ifodalovchi omillar klassifikatsiyasi sxemasini 
zanjir kurinishida kursatish mumkin: narx 
–
sifat 
–
servis 
–
marketing muxiti.
Raqobatbardoshlik sifat va qiymat omillari bilan bog
’likdir. Ular sifat, iq
tisodiyot va marketing 
ko
’rsatkichlari yordami bi
lan to
’
liq tavsiflanishi mumkin.