Tovar – ehtiyojni kondirish vositasidir

Tovarning yashash davri va uning boskichlari
Firmalar maxsulotning xolatini aniklashda uning yashash davrini tadkik etishga tayanadilar. Maxsulotning yashash davri tovarning bozorga kirib kelishidan boshlab, to uning bozordan chikib ketishiga kadar bulgan davrda amalga oshiriladigan tadbirlardan iborat kontseptsiyadir. Birinchi marta tovarning yashash davri kontseptsiyasini 1965 yili Teodor Levitt tomonidan ehlon kilingan.
Tovarning yashash davri turt tipga ajratiladi: maxsulotning katta sinfining yashash davri, maxsulot turining yashash davri, kullash usullarining yashash davri, maxsulot markasining yashash davri. Masalan, birinchisiga soat misol kilib keltirsak, maxsulot turiga esa kul va osma soatlarni keltirish mumkin, kullash usullariga kura esa kungirokli soatlardan foydalanishni misol kilib keltirish mumkin.
Marketing maksadlarida yashash davrining jami turtta tipi urganiladi, firma doirasida ikkincha va uchinchi tiplariga kuprok ehtibor beriladi. Birinchisi shu sinfga mansub maxsulotga talab pasayadigan davrda, turtinchisi esa raqobatchi firmaning mavkeini aniklash zaruriyati paydo bulganda kullaniladi.
Tovarning anhanaviy yashash davrida kuyidagi boskichlar ajralib turadi.
1.ishlab chikarish;
2.kirib kelish;
3.usish;
4.etuklik;
5.tuyinish;
6.inkiroz (kasodlik).
Amalda xar bir maxsulot uchun bu narsa xar xil kechadi, ayrim tovarlar bozorga kirib kelishining uzok davrini boshidan kecharadi, boshkasi tezda kirib keladi, tarkaladi, uzok muddat barkaror saklanib turadi.
Tovarning yashash davri boskichlarini aniklashning asosiy mezoni maxsulot sotish xajmi va foyda normasi dinamikasidir. Maxsulot ishlab chikarish (ITTKI) boskichi tovarni barcha xayotiy davrida muxim boskich bulib xisoblanadi. Maxsulot ishlab chikarish kancha samarali amalga oshirilsa, yahni loyixalashtirilayotgan tovar buyicha bozor talabi va xaridor ehtiyojini firma vakt buyicha tezrok xisobga olsa, ushbu boskichda xarajatlar shuncha kam buladi. Firma yangi tovar bilan bozorga tezrok chikadi va zarur foydani oladi.
Kirib kelish boskichida sotish xajmining goyat keskin usishi bilan ajralib turadi. Bozor maxsulotni xali kabul kilmagan narxlar nisbatan yukori buladi. Savdo yukori daromadli guruxlarga muljallanadi. Raqobatchilar umuman oz.
SHunday kilib bu davr kapital sarflar davri xisoblanadi, sarflar keyinchalik foyda keltirishi mumkin, yeki maxsulot ishlab chikarishdan voz kechiladigan bulsa, ular tulik xarajatlar xisobiga utkaziladi, yahni xisobdan uchiriladi.
Usish davrida tovar sotish xajmi usib boradi- istehmolchilar maxsulotni kabul kilgan va unga bulgan talab tahminlangan buladi. Xar kanday maxsulot bu boskichga yetib kelmaydi: kuplari bozorga kirib kelish davridaek kasodga uchraydi. Bozor sifati yukori raqobatchi maxsulot bilan tulib ketadi. Narxlar tobora arzonlashib boradi
Etuklik boskichi tovar oborotini maksimallashtirish, bozorni kengayishini davom etishi va absolyut usishi bilan tavsiflanadi. Ishlab chikarish va tovar taksimlash tizimida tayyor maxsulot zaxiralari oshib boradi. Bozorda intensiv raqobat xukm suradi. Yangi modifikatsiyali tovarlarni kiritish ularni assortiment guruxini kengaytirish xamda xaridorlarga yangi xizmat kursatish uslublarini kiritish intensiv innovatsiya chora-tadbirlari vositalari orkali amalga oshiriladi.
Maxsulotni yetuklik boskichida marketingni asosiy strategiyalari bozorni modifikatsiyalash, tovarni modifikatsiyalash va marketing-miksni modifikatsiyalash bulib xisoblanadi. Tuyinish davrida bozor va narxlar barkarorlashadi.
Sifatsiz va raqobatga bardosh bermaydigan maxsulotlar bozordan sikib chikariladi. Tovar sotish surhatlari tobora pasayadi. Tuyinish davrida firmaning umumiy maksadi, maxsulotni barcha turlari buyicha tulik sotishni tobora oshirib borishni tahminlashga karatiladi. Inkiroz davrida maxsulotning utishi kiyinlashadi, foyda kamayadi, rakiblar maydondan ketadi. Bu boskich davomida firmaning maksadi «maxsulot tayerlashni davom ettirishdan iborat» buladi, maxsulotni bozorga yetkazib berishni tuxtatish xakida kathiy karorga kelgunga kadar undan olish mumkin bulgan jami foydani sikib olish uchun shunday kilinadi. Tovarni yashash davri kontseptsiyasi maxsulot assortimentini rejalashtirishda katta axamiyatga egadir.