Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

Elektron tijoratning afzalliklari 
Tashkilotlar uchun
Iste’molchilar uchun Jamiyat uchun 
- Global ko‘lam 
-Xarajatlarni kamaytirish
- Ta’minot zanjirining 
uzviyligini ta’minlash 
- 
Tinimsiz 
ishlash 
(24/7/365) 
- Personallashuv
- Bozorga tovarning tezda 
chiqishi
-Elektron mahsulotlarni 
tarqatishdagi kamxarjlilik 
- Har yerda mavjudlilik
- Maxfiylik
- 
Tovar 
va 
xizmatlarning 
katta 
tanlovi 
- Personallashuv 
- 
Nisbatan 
arzon 
narxdagi mahsulotlar 
- Yetkazib berishdagi 
tezkorlik 
-Elektron 
ijtimoiylashuv 
- 
Taklif 
qilinayotgan 
xizmatlar 
ko‘lamining 
kengligi (masalan, ta’lim, 
sog‘liqni saqlash, kommunal 
xizmatlar)
- Turmush darajasining 
yaxshilanishi
- 
Milliy 
xavfsizlikning 
yanada yaxshi ta’minlanishi
- Tovar va xizmatlarning 
onlayn 
oldi-sotdisi 
ko‘chalardagi 
tirbandlik 
hamda 
atrof-muhitning 
zararlanishidan 

---

37 
Elektron tijoratning kamchiliklari 
Tashkilotlar uchun 
Iste’molchilar uchun 
Jamiyat uchun 
- Korxonalar Internet 
orqali faoliyat yuritganda 
uni qonuniylashtirishdagi 
qiyinchiliklar 
- 
Internet 
orqali 
sotilayotgan mahsulot va 
xizmatlarga 
bo‘lgan 
ishonchning kamligi
- Mahsulotni “qo‘l bilan 
ushlab 
ko‘rish” 
imkoniyatining 
mavjud 
emasligi 
- Sotib olingan mahsulotni 
aytilgan manzilga yetib 
kelishini kutish 
Firibgarlikning kuchayib 
ketishi
Shuni alohida ta’kidlab o‘tish kerakki, O‘zbekistonda elektron 
tijoratni rivojlantirish bilan bir qatorda bu sohaning takomillashishiga 
to‘sqinlik qilayotgan bir qancha muammolar ham mavjud. Bu 
muammolarning tezkor va aniq yechilishi bugungi kunning muhim 
talablaridan biri hisoblanadi.
Elektron tijorat iste’molchilarga quyidagicha foyda keltiradi: 
-
Iste’molchiga qulay bo‘lgan ixtiyoriy vaqtda, tanaffuslarsiz va dam 
olish kunlarisiz 24 soat xizmat ko‘rsatish; 
-
Tovar, ta’minotchilar, narxlar, sifat v.b. parametrlar tanlovini 
kengaytirish; 
-
To‘liq va o‘z vaqtida axborot olish imkoniyati; 
-
Takliflarni taqsimlash va boshqa iste’molchilar bilan axborot 
almashinish imkoniyati. 
Elektron tijorat jamiyat uchun ham ma’lum bir foyda keltiradi: 
-
uyda ishlash imkoniyati. Uydan turib xarid qilish transport oqimi 
va u bilan bog‘liq muammolarni kamaytirishi mumkin; 
-
Nisbatan arzon narxlarda mahsulot sotib olish imkoniyati fuqarolar 
hayoti sifatini oshiradi; 
-
Qishloq yerlarida yashovchilar yirik shaharlarda yashovchilar bilan 
birdek tovar, xizmat va axborotdan erkin foydalanish imkoniyatiga ega. 
Elektron tijorat tizimida mavjud imkoniyatlar turlicha bo‘lishiga 
qaramay, ular bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq. Raqobatning oshishi va 

---

38 
xizmat sifatining ortishi, xizmatning ommaviy ravishdan yakka tartibda 
olib borilishiga o‘tishi, qisqa vaqt va masofalarda xaridorga yetkazib 
berish sarf harajatlarni kamaytiradi, bu o‘z navbatida, mahsulot 
tannarxining pasayishiga olib keladi. 
Elektron tijoratda real mahsulot bilan elektron mahsulot ma’lumoti 
materiali o‘rtasida farq bor. Elektron material savdosida (dasturiy 
ta’minot, tijorat ma’lumotlari, axborot xizmati, video, ovozli 
mahsulotlar, grafiklar, o‘yinlar, multimedia ilovalari va boshqalar) 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘liq tijorat kelishuvi bosqichi amalga oshirilishi 
mumkin. 
Ushbu holatda mahsulot va xizmat o‘rtasidagi farqni aniqlash 
muammo. Agar kompakt diskka musiqa yozib, pochta orqali yuborilsa, u 
tovar-mahsulot ko‘rinishiga ega bo‘ladi va mahsulotni sotish 
hisoblanadi. Agar musiqani raqam ko‘rinishida xaridorga uzatilsa bu 
mahsulot bo‘ladimi yoki xizmat, degan savol yuzaga keladi. Shuning 
uchun ham elektron mahsulot almashinuvida elektron mahsulot deb 
yuritish, yangi elektron bozorni tashkil etadi, jumladan, nashriyotlardagi 
elektron kitob bunga misol bo‘ladi. Bunday elektron tijoratning 
ko‘rinishi raqobatni yuzaga keltirib, yangi ish joylarini tashkil etilishiga 
olib keladi.