Toshloq tumani

Darsning  borishi
: 
      
1. Tashkiliy qism. 
      2. Ichki va tashqi chizilgan ko’pburchaklar. 
 
 
 
3. Mustahkamlash. 
Test yechiladi. 

---

Toshloq tumani 
TESTLAR. 
 
 
 
      
4. Darsni yakunlash. 
       5. Uyga vazifa: test yechish tematik axborotnomalardan
 
Tayyorladi:          _________________________ 
Tekshirdi: O‘TIBDO‗ :   __________ _________________________   
  ―_____‖____  201  y. 

---

Toshloq tumani 
Sana:_____________ 
40-mashg‘ulot 
Dars mavzusi
.     
 Silindr.
 
Dars  maqsadlari
:      o‗quvchilarga  silindrni  o‗rgatish,  ularning  fanga  qiziqishlarini 
oshirish. 
                                     
                
Darsning  borishi
: 
      
1. Tashkiliy qism. 
      2. Silindr. 
Silindr. 
 
Parallel ko‗chirish bilan ustma-ust joylashadigan va bitta tekislikda yotmaydigan ikki 
doiradan  va  bu  doiralarning  mos  nuqtalarini  tutashtiruvchi  hamma  parallel  to‗g‗ri 
chiziq kesmalaridan tashkil topgan jism silindr deyiladi. 
                                           
               
 
91-rasm.                       92-rasm. 
 
Doiralar silindrning asoslari deyiladi, doira aylanalari mos nuqtalarini tutashtiruvchi 
kesmalar  silindrning  yasovchilari  deyiladi.  Parallel  ko‗chirish  harakat  bo‗lgani  uchun 
silindrning asoslari teng bo‗ladi. Parallel ko‗chirishda tekislik parallel tekislikka o‗tgani 
sababli  silindrning  asoslari  parallel  tekisliklarda  yotadi.  Parallel  ko‗chirishda  nuqtalar 
parallel  to‗g‗ri  chiziqlar  bo‗yicha  ayni  bir  xil  masofaga  ko‗chgani  uchun  silindrning 
yasovchilari o‗zaro parallel va teng bo‗ladi. Silindrning sirti asoslaridan va yon sirtidan 
tashkil topadi. Yon sirt yasovchilardan tuzilgan.  
Silindrning  yasovchilari  asos  tekisliklariga  perpendikulyar  bo‗lsa  bunday  silindr 
to‗g‗ri silindr deyiladi.  
Silindr asosining radiusi silindrning radiusi deyiladi. Silindr asoslarining tekisliklari 
orasidagi  masofa  silindrning  balandligi  deyiladi.  Asoslarining  markazidan  o‗tuvchi 
to‗g‗ri chiziq silindrning o‗qi deyiladi. Bu o‗q yasovchilarga parallel bo‗ladi (92-rasm). 
Silindrni uning o‗qiga parallel tekislik bilan kesimi to‗g‗ri to‗rtburchak bo‗ladi (93-
rasm).  
Uning  ikki  tomoni  silindrning  yasovchilari,  qolgan  ikki  tomoni  esa  asoslarning 
parallel vatarlaridir. Xususan, o‗q kesim  to‗g‗ri to‗rtburchak bo‗ladi. Bu – silindrning 
o‗z o‗qi orqali o‗tayotgan tekislik bilan kesimidir (94-rasm). 
 
 
 
 
 

---

Toshloq tumani 
1-masala.  Silindrning  o‗q  kesimi  yuzi  – 
Q 
ga  teng  kvadrat.  Silindr  asosining  yuzini 
toping. 
Yechish. Kvadratning tomoni 
Q
 ga teng. U asosning diametriga teng. Shuning uchun 
asosning yuzi 
4
2
2
Q
Q









 ga teng. 
Teorema.  Silindr asosi tekisligiga parallel tekislik uning yon sirtini asos aylanasiga 
teng aylana bo‗yicha kesadi (95-rasm). 
 
 
 
  
 
93-rasm.            94-rasm.               95-rasm.                                  96-rasm. 
 
2-masala:  Silindrning  balandligi  8  dm,  asosining  radiusi  5  dm.  Silindr  tekislik  bilan 
shunday  kesilganki,  kesimda  kvadrat  hosil  qilingan.  Bu  kesimdan  o‗qqacha  bo‗lgan 
masofani toping.  
Yechish: (96-rasm). 
ABCD
 kesim kvadratdan iborat bo‗lganligi uchun 
AD=DC
=8 dm. 
Silindr  asosining  radiuslari 
OD=OC
=5  dm  larni  o‗tkazamiz.  U  holda  kesimdan 
o‗qqacha  bo‗lgan  masofa  to‗g‗ri  burchakli 

OKC
  dan 
x
=3  dm.  Chunki 
OC
=5  dm. 
.
4
2
см
DC
КС

