Toshknt davlat iqtisodiyot instituti iqtisod kafedrasi mikroiqtisodiyot fanidan

II. Bozor muvozanati va muvozanat narx, ularning o’zaro bog’liqligi

2.1 Bozor muvozanati va muvozanat narx

Muvozanat - bu tizimning shunday bir holatiki, agar unga biror bir tashqi kuch ta'sir qilmasa, u o‘zining ushbu holatini saqlab qoladi.
D Talab va taklif modelida talab chizig‘i bilan taklif S chizig‘ining kesishgan nuqtasi bozor muvozanatini bildiradi. Demak, bozor muvozanati talab hajmi bilan taklif hajmining tengligini ta'minlaydigan narx darajasi va tovar miqdori bilan aniqlanadi. Talab va taklif qonuniga ko‘ra shuni ta'kidlash mumkinki, agar bozor muvozanat holatida bo‘lsa, u holda, uning qatnashchilari tovar narxini yoki tovar miqdorini o‘zgartirishga hech narsa sabab bo‘lmaydi.

Muvozanat narx (3.11 -rasm) deb, shunday narxga aytiladiki, agar u

Q S bozorda taklif qilinadigan ne'mat miqdori ni unga bo‘lgan talab miqdori unga
Q Q S  D Q bo‘lgan talab miqdori D ga tenglashtirsa, ya'ni .

1 -rasmdan ko‘rinib turibdiki, bozor muvozanati yagona. Talab va taklif

Q Pe e chizig‘iqlari yagona muvozanat E nuqtada kesishadi. va nuqtalar, muvozanat nuqta E ning koordinatlari hisoblanadi.
Bozordagi talab va taklifning o‘zgarishi, bozor muvozanatini o‘zgarishiga olib keladi. Masalan, bozordagi talab oshsa, (talab chizig‘i o‘ngga siljiganda) muvozanat narx Q Pe e va muvozanat tovar hajmi o‘sadi. Agar bozor talabi kamaysa (talab chizig‘i chapga siljisa), va lar ham kamayadi. Bozor taklifi oshsa (taklif chizig‘i Q Pe S o‘ngga siljisa), muvozanat narx kamayadi, muvozanat tovar hajmi o‘sadi.
Pe Agar bozor taklifi kamaysa (taklif chizig‘i S chapga siljisa), muvozanat narx Q S o‘sadi, muvozanat tovar hajmi kamayadi.

Agar taklif va talab chiziqlari bir vaqtning o‘zida siljishsa, muvozanat narx

Qe va muvozanat miqdor larning o‘zgarishi har xil bo‘lishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan bozor modeli statik bo‘lib, u ma'lum vaqt oralig‘ini oladi
(masalan, u bir oyga, bir yilga teng bo‘lishi mumkin). Bunday bozor modelida
o‘zgaruvchilar vaqtga bog‘liq emas.
Modelda talab, taklif va narxlarning bog‘liqliklarini vaqt o‘zgarishi bilan
bog‘lasak, model dinamik modelga aylanadi. Faraz qilaylik, ma'lum vaqt oralig‘ida
P(t) (masalan, bu oraliq bir oy bo‘lsin) bir birlik tovarning bozor narxi bo‘lsin (ya'ni, tovar narxi bir oy ichida o‘zgarmaydi). Tovarning bozor narxi muvozanat narxga teng bo‘lishi ham, teng bo‘lmasligi ham mumkin.
t T  1,2,..., Agar biz T vaqt oralig‘ini qarasak, u holda qiymatlarni qabul qiladi. P(1), P(2),..., P(T) - narx trayektoriyasini yoki dinamik model trayektoriyasini beradi.
Bitta mahsulot uchun bozorning dinamik modelini qaraymiz.
Modelda talab chizig‘ini D va taklif chizig‘i S vaqt o‘zgarishi bilan o‘zgarmaydi deb Q Q P D S (  t  t ) faraz qilaylik. Talab funksiyasi  va taklif funksiyasi narx ga bog‘liq. ( P P t (t  (  t 1 1 ) B ) ) u yerda t - oraliqdagi narx, - oldingi P - oraliqdagi narx. Talab funksiyasi:

1. 
   Talab va taklif chiziqlari grafigi chiziladi (gorizontal o‘q bo‘yicha narx P
   qo‘yiladi, vertikal o‘q bo‘yicha taklif va talab qilingan mahsulot miqdori Q);
   Q t  S (t 1 2. Boshlang‘ich vaqt oralig‘i ) bo‘yicha taklif miqdori , boshlang‘ich narx P P ( ( 1 1 ) ) ga ko‘ra aniqlanadi, (boshlang‘ich narx ) oldindan sotuvchi tomonidan beriladi;
   t P  (2 2 ) 3. oraliq uchun narx muvozanatlik shartidan aniqlanadi.
   

Narx ma'lum bo‘lgani uchun, yuqoridagi tenglikdan aniqlanadi;

t P  (2 2 ) uchun aniqlanganidan keyin yuqoridagi ikkinchi va uchinchi bosqichlar P(3) takrorlanib, aniqlanadi va hokazo. Hisob-kitoblarning to‘xtash sharti P P e (  t) P(  t) P  ( P t (t   1 1 ) ). bo‘lib, bu shart barjarilsa, muvozanat narx ko‘rinishida aniqlanadi.

Agar aniqlik darajasini deb olsak, bo‘lgani uchun muvozanat

P 0 (6)  , 2 1 ,9954 narx sifatida biz aniqlik bilan ni qabul qilishimiz mumkin.
Muvozanat narxni to‘g‘ridan-to‘g‘ri muvozanatlik sharti bo‘yicha aniqlash
ham mumkin: