Toshket davlat iqtisodiyot unversiteti «iqtisodiyot» fakulteti «MIKROiqtisodiyot»

Olingan pirovard va o'rtacha daromad miqdori

Bir birlik mahsulot Bahosi - P doll.	Sotilgan tovarlar miqdori, dona	Olingan daromad, dollar
		umumiy R=P,Q	pirovard MP	O'rtacha AR=P/Q
6	0	0	-	-
5	1	5=5*1	5	5
4	2	8	3=8-5	4=8:2
3	3	9	1	3
2	4	8	-1	2
1	5	5	-3=5-8	1

3.Korxona foydasini maksimallashtirish yonalishlari

Korxonaning yalpi daromadi uning foyda olib ishlashini ta’minlashi kerak bo'ladi. Daromad hisobidan xarajatlar qoplanadi, bundan ortib qolgani esa foydani hosil qiladi.

Daromad keltirmaydigan ish bilan hech kim shug'ullanmaydi. Tadbirkorlikdan maqsad boy bo'lish, buning uchun esa foyda topish kerak. Foyda — mohiyatan tadbirkorga tegadigan daromad hisoblanadi.

Foyda bu kapital va tadbirkorlik faoliyati uchun ular sohibiga tegadigan pul mukofotidir.

Foyda — tovarlar va xizmatlarni sotishdan olingan daromadning bu tovarlarni ishlab chiqarish va sotish xarajatlaridan ortiq qismi. Korxonalar va tadbirkorlar xoʻjalik faoliyati moliyaviy natijalarining asosiy koʻrsatkichlaridan biri.Foyda pulda ifodalanadi. Foyda bozor daromadi boʻlib, uning qonun-qoidalariga binoan vujudga keladi, taqsimlanadi va ishlatiladi. Foyda kapital, ishlab chiqarish omili sifatida tovar va xizmatlar narxi tarkibiga kiradi, ular sotilgach, pul shaklida kapital sohibi ixtiyoriga keladi. Foyda topish tadbirkorlikning asl maqsadi hisoblanadi, unga intilish bozor iqtisodiyotining rivojlanishini taʼminlaydi. Amaliyotda Foyda (F) daromad (D) bilan xarajatlarning (W) ayirmasi sifatida qaraladi (F=D-W). Foyda 3 omilga bogʻliq:

a) bozorbop tovar va xizmatlarini yaratish,natijada ularni sotishdan kelgan pul tushumi koʻpayadi, buning tarkibidagi Foyda ham ortadi;

b)daromadlar — tushumlar miqdori (D). Tushumlar sotilgan tovarlar va xizmatlar miqdoriga (Q) va ulardan har birining narxi (R)ga bogʻliq (D=QP); v)xarajatlar miqdori. Bozorda narxlar oʻzgarmay qolgan takdirda xarajatlarning pasayishi Foydani koʻpaytiradi, ularning ortishi esa uni qisqartiradi.Xarajatlar dinamikasi mehnat unumdorligiga bogʻliq. Meqnat unumdorligining ortishi xarajatlarni kamaytirish orqali foydani koʻpaytiradi. Shu sababli foydani koʻp olish sharti-mehnat unumdorligini muttasil oshirib borish hisoblanadi. Xarajatlar pasaygan sharoitda foydaning daromaddagi hissasi ortadi, aksi yuz berganda bu hissa qisqaradi. Bordiyu, tovarlarga talab hozir boʻlib, ularning bozor narxi oshsa, oʻzoʻzidan va xarajatlardan kati nazar, foyda ortadi. Narxning foydaga taʼsiri shundan guvohlik beradiki, bozorgir tovarlarni chiqarmay turib yaxshi foyda koʻrish mumkin emas. Har qanday korxona foydani eng koʻp olishga, yaʼni uni maksimumlashtirishga intiladi, foyda miqdoriga taʼsir etuvchi omillarni ishga soladi.

Foydani nima yaratadi? Foyda kapital va tadbirkorlik faoliyatining birgalikdagi mahsulidir.Korxona egasi tadbirkorlik qilganda birinchidan o‘z ishiga kapitalini qo‘yadi, ikkinchidan o‘z qobili yatini ishga solib biznesni tashkil etadi, uni boshqaradi, ya’ni o'ta murakkab va mas’ul ish bilan shug'ullanadi, biznesda riskka boradi. Mana shuning uchun u foyda olishi kerak, aks holda u biznesni tashlab ketadi. Xullas, foydani birinchidan kapital, ikkinchidan tadbirkorlik faoliyati yuzaga keltiradi. Kapital va tadbirkorlik qobiliyati ishlab chiqarish omili hisoblangandan foyda shaklidagi daromadni yarata oladi. Biroq kapitalning bir qismi qarzga olinganda, foydaning bir qismi foizga aylanadi va pul egasiga tegadi. Ammo shunda ham tadbirkorlik qobiliyati yaratgan foyda kelaveradi.