Тошкент вилояти Давлат педа­гогика институтининг 30 йил- лик санасига бапшлайман



Download 490,24 Kb.
bet22/38
Sana24.02.2022
Hajmi490,24 Kb.
#247872
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   38
Bog'liq
А З Зокиров Узбекистоннинг шифобахш ресурслари ва шифогох масканлари

83




Андижон, Самарканд ва Хоразм вилоятЛарйнинт касаба уюшма кенгашлари, хужалик ва касаба уюш- маси ташкилотлари, ту^имачилик ва енгил саноат ишчиларининг республика;касаба ^умиталари, халк маорифи ва илмий муассасаларнинг ходимлари, кимё- вий ва нефть кимёси саноати ишчилари бу масалани хал ^илишда катта юту^ларга эришдилар.
Колхозлараро шифохоналар ^уриш ва фойдала- ниш ма^садида 1979 йил «Узколхозздравница» респуб­лика бирлашмаси ташкил ^илинди, унинг ра^барлиги- да цишлоц ме^наткашлари учун куплаб санаторий- профилакторийлар ^уриш ишлари бошланди. Хозирги ва^тда; бу бирлашма тасарруфида 1300 кишига mJvi- жалланган 12 та санаторий-профилакторий ишлаб ту- рибди. • ‘ ■■
Кейинги пайтда Республика санаторий-профилакто- рийларнинг даволаш-диагностика асоси анча яхши- ланди. Уларнинг купи замонавий тиббиёт аппаратлари билан жи^озланган, айримларида минерал сувлар би- лан даволаш хоналари ташкил ^илинган булиб, бемор- ларга шифобахш душ, кислородли, хвойли, «жаво^ир- ли» ванналар буюрилади, Ч^милиш учун ^овуз, сув ости массажи (у^алаш), даволаш бадантарбияси ва у^алаш хоналари, кислород чодирлари, кислород кок« тейль (нишолда) тайёрлаш хонаси, ру^ий даволаш хоналари беморлар хизматида.
Санаторий-профилакторийлар шароитида комплекс даволанаётган беморлар камро^ касал б^ладилар, бу эса касалликлар буйича й^отиладиган вацтинчалик ме^натга яроцсизлик кунларини камайтиришга олиб келади, шунингдек, ишлаб чи^ариш курсаткичлари- нинг дамда и^тисодий самарадорликнинг ошишига сабаб б$\лади. Купгина санаторий ва санаторий-профи- лакторийларда тажрибали шифокорлар ва ^рта маълу- мотли тиббий хамширалар ишлайдилар. Бу ерда дам олувчилар ва даволанувчилар кщори малакали невро­патолог, кардиолог, оторинолоринголог, гинеколог, эндо- кринологлар, Узбекистан республикаси Н. А. Семашко номидаги курортология ва физиотерапия илмий-тад- цвцот
институтининг етакчи мутахассисларидан тиббий й^л-й^ри^лар, фойдали масла^атлар олишлари мум- кин. Булар санаторийлардаги шифокорлар билан ижо- дий хамкорликда курортларнинг даволаш омиллари,


84




шифобахш сувлариии урганиш б$'йича илмий-тадцицот ишларини олиб борадилар. ,
Рекреантлардан санаторий кун тартибига цатъий риоя цилиш талаб этилади, бундан мацсад, улар цаё- тини т£ггри тартибга солишдир. Кун тартибига риоя цилиш, организмнинг фаол холатини у й цуга в а дам олишга тугри тацсимлаш ва уз вацтида шифобахш муолажалар цабул цилиш цамда т^ри овцатланиш— бу муваффациятли даволанишнинг асосий зарур шарт- ларидан х.исобланади ва у тарбиявий ацамиятга эга булади. Чунки одам санаторийда аниц кун тартибига ^рганиб цолади, унннг фойдалилигини билгач уйга цайтгаидан кейин х.ам умр буйи унта риоя цилишга царакат цнлади.
Бутун даволаниш курси давомида рекреантлар да- воловчи шифокор назорати остида буладилар, у бую- рилган муолажаларнинг таъсир этишини кузатиб, унинг самарадорлигини аницлайди. Даволозчи шифокор- лар фацат беморни чацириб куришнинг узи билан цаноатланиб цолмасдан, балки бемор бальнеофизио- терапевтик муолажалар цабул цилаётганда ва даво- лаш бадантарбияси билан шугулланаётганда цам уни кузатиб борадилар. Натижадабуюрилган муолажалар­нинг беморга цандай таъсир этаётганлнгини аницлайди- лар.
Шифокор томонидан буюрилган шифобахш муола­жалар кун тартибида белгиланган аниц вацтда цабул цилинади. Текшириш ёки даволаш учун буюрилган муолажалар беморнинг ухлаш, дам олиш, овцатланиш вацтига келиб, унинг хусусий режим бузилмас-
лиги учун тнббий цамшира доимо назорат цилиб бора- ди. Барча рекреантлар дастлабки 5 кун ичида барча зарур мутахассис шифокорлар куригидан утадилар.
Республика санаторийларида ажойиб анъана мав- жуд: даволанувчилар санаторийга келгандан с^нг, улар хизмат цилувчи,ходимлар томонидан шифохонанинг кун тартиби, режалаштирилган согломлаштирувчи, маданий-оммавий тадбирлар, санаторийдаги маиший ва бошца хизмат курсатиш тартиби билан таништири- ладп. Беморлар ва дам олувчилар цам шифохона но- мига узларининг тилак ва истакларини билдирадилар.
Санаторий жамоаси беморларнинг барча шикоят, таклиф ва мулоцазаларини цисобга оладилар, уларни


85




уз ва^тида ани^лаб, зарур чора-тадбирларни кУриш учун санаторийнинг бош шифокори, тиббий ва ху'жалик хизмати ра^барлари бошчилигида иш юритадилар.
Санаторий жамоаси барча имкониятларини ишга солиб, беморлар ва дам олувчиларнинг шифохонада булган даври фондали ва хушча^ча^ утишига з^аракат ^иладилар. Дабул рлиш ва хизмат курсатишнинг яхши ташкил ^илиниши, хоналардаги шинам ва осо- йишта муздгг, даволаш-диагностика хоналарида яхши хизмат кУрсатилиши, мароцли маданий-оммавий ишлар, ходимларнйнг хушмуомаласи ва хайрихозугаги бемор­лар ва дам олувчиларнинг кайфиятларини кутаради ва бинобарин, ана шулар натижасида даволаш самараси ошади.
Республикамиз шифохоналарида болаларнинг сог- лом Усишлари ва дам олишларига алохида эътибор берилади. Болаларнинг ота-оналари билан бирга да- волаииб, дам олишлари оммавийлашиб, унга булган талаб йил сацин ортиб бормо^да. Таклиф ва мулоз^а- залар дафтаридаги ёзувлар шундан далолат беради.
' Шифохоналарда ота-оналар ва болаларнинг яхши дам олиб даволанишлари учун барча шарт-шароитлар муз^айё. Улар учун баъзи санаторийларнинг атрофи кукаламзорлаштирилган, яхши жиз^озланган, алохида ажратилган. Ездан то кеч кузгача бу ердаги майсазор ва гулзорлар киши кузини дувонтириб, яшнаб туради. Болалар майдончаларида цизицарли аттракционлар, машз^ур эртак к;аамонлаРининг ёгоч ва тошдаи иш- ланган .\айкалчалари Урнатилган. Теннис столи, бад­минтон ва енгил атлетика билан шугулланадиган май- дончалари булган болалар спорт комплекслари таш­кил ^илинган. Масофаси белгиланган пиёда юриш ва яцин сайр маршрутлари з^ам утказилади. Ухлаш хона- лари зуш яхши жизуззланган булиб, у ерда махсус болалар мебели урнатилган. Уйин, тугарак. ва консуль­тация машгулотлари ■ Утказиладиган хоналар, спорт зали мавжуд булиб, у ерда об-з^аво ёмон пайтларда з^ам дам олувчилар уз ва^тларини фойдали ва мазмунли утказадилар. Баъзи бир шифохоналардаги хона эшик- ларига цушлар, хайвонлар ва меваларнинг тасвири туширилган. Кичкинтойлар уларга цараб Уз хоналарини осонгина топиб оладилар. Хоналарга юрадиган гилди- ракчади мебель з$ам Урнатилган. Девордаги чиррйли




суратлар, полга т^шалган чугдек гиламлар, цулай каравотлар, замонавий ёритгичлар хоналарга шинам- лик ва осудалик бахш этган. Кутубхонада болалар учун ало^ида У^ув зали мавжуд.
РЕКРЕАЦИОН РАЙОНЛАШТИРИШ МУАММОЛАРИ
Районлаштириш деб, бирор-бир кудудда- маълум з^онуният асосида жойлашган ва хусусиятига к^ра географик урнига’бовлнц булган нарса ва ^одисалар- ни'илмий асосда системага солишга айтилади. Район­лаштириш турли хил б^лиши мумкин. Масалан, табиий географик районлаштириш, налимий районлаштириш ва хоказо.
Табиий географик районлаштириш ер юзасини з(у- дудий яхлит ва ички тузилиши жи^атидан бир бутун булган ландшафт мажмуасига (ёки табиий географик улка, зона, районларига) ажратишдир.
Рекреация мацсадлари учун районлаштиришда^ з^у- дудларни табиий-и^тисодий географик жиз^атдан курйб чицилади, табиий омиллар ва рекреацион ресурсларнинг \олати ^рганилади ва баз^оланади.
Илмий-техника жиз^атидан тараздозй этган аз^оли урбанизацияси ва мез^нат ресурсларининг етарли б'^- лиши, х^жаликларнинг жойлашиши ва а.^олининг зрш- лоц хужалиги маэ^сулотлари билан таъминлангани, транспорт шохобчаларининг цулайлиги кабилар з^ам з^исобга олинади.
Х,удудларни рекреация жиз^атидан районлаштиришда санаторий-курорт шохобчалари, дам олиш уйлари ва саёз^ат объектларини цуриш режаларини илмий жи- з^атдан ишлаб чиз^иш зарур з^исобланади.
Рекреацион муассасаларни з^уриш ишлари айницса Узбекистан мустаз^илликка эришгандан сунг янада кен- гайди. Чунки Хорижий мамлакатларга бориш харажат- ларининг жуда ошиб кетганлиги, бошз<;а жойнинг ик;- лимига мослашиш кабилар анча з^ийинчиликларни ву- жудга келтиради. Шунинг учун рекреацион объектларни режалаштйриш, .уларни з^айта з^уриш ва келажакда янгиларини барпо этиш ишлари олдинги уринда ту- ради.
Рекреация жиз^атидан районлаштиришда аввало рекреациянинг районлаштириш цоидалари ва услубла-


87 '




pti (методларн)нн ишлаб чидиш зарур, чунки илмий. услублар дар бир фан ва таддидотнннг тактикасини белгиласа, рапонлаштириш доидаларига таянувчи нл- мий ёндашувлар фаннинг стратегиясиии белгилайди. Х,удудларнп рекреация жидатидан районлаштиришда дуйидаги тамойилларни (доидаларини) д^лладик.

  1. Мажмуалик ёки комплекслик тамойили. Бу асо- сий доида булиб, дудудларни рекреация жидатидан районлаштиришда табиий-идтисодий омиллар шу билан бирга география фанининг объектлари, табиат, х^жа- лик ва адолининг даёт фаолиятидан ташдари рекреа- цион муассасаларнмнг жойлашищи, рекреацион ресурс- ларнинг задираси,.. т.урли-туманлиги, рекреация учун фойдаламншда дулайлиги, маданий ва тарихин объ- ектларнинг мавжудлнги, транспорт турлари адолининг дишлод-хужалик махсулотлари билан таъмиилаши ка- билар дисобга олииади.

  2. Улкашунослик тамойили. Табиат, хужалик ва

адолининг жойлашиши жуда мураккаб ва хилма-хил- дир. Буни аввало узимизга таниш улка, яъни яшаб турган жойимиздан,: туманимиз, вилоятнмиздан водий ва вздамиздан, кенгрод олгаида Узбекистан ва Туркнс- тондан бошлаб $’рганишимпз, табшш-идтисодин-рекреа- цион хусуснятларни чудур бйлншимиз зарур. Сунгра узга дудудларнн диёсан урганишдан бошлаш лозим. Бу дондага амал дилиш ордали география рекреация дамда экология таълимини ^рганилади, шунннгдек, у ёшларни ватанпарварликка ургатиш, улкасинииг
табиий-рекреацион бойликлари . билан. таннштпришда гоят катта адамиятга эгадир. . ..

  1. Хариталаш тамойили. География ёки рекреацион харита яратиш барча таддидотларнинг асосий якунн- дир. Харита география фанинииг дам бошланиши, дам якунндир. Рекреацион ёки экологик хариталарда дали- лий-материалларни жуда ихчам дилиб жойлаштириш зарур. Харита ордали рекреацион ресурсларнинг жой­лашиши, ндлимий-ландшафт масканларнинг худуднй тардалиши, транспорт излари, маданий-тарихий объ- ектларнинг уринлари акс эттирилади.

Рекреацион районлаштириш услублари. Х,удудни рекреацион жидатдан районлаштиришда турлича ра- йонлаштирнш услублари (методлари)ни дуллаш мум- кин. Шулардан хариталаштириш, табиий-рекреацион


88




бирликларни бевосита далада (жойда) аницлаш, етак- чи омил каби услубларни рекреацион районлаштириш- да ^уллаш максадга мувофикдир.

  1. Хариталаштириш услуби. Бундай услуб билан рекреацион районлаштиришда рекреация учун мо^ияти бор махсус хариталар (геологик иклим, топографии ландшафт ва доказо) тац^осланади, та^лил ^илинади ва табний рекреацион районлар (рекреацион район, микрорайон) харитада ажратилади. Хариталар асоси- да районнинг тиббий ва рекреацион бирликлари аниц- ланади ва дастлабки табиий рекреацион улка, район, микрорайонлар ажратиб таърифланади.

  2. Табиий-рекреацион бирликларни бевосита дала­да (жойда) ани^лаш услуби. Бу услуб рекреацион районлаштиришнинг му.^им услубларидан бири булиб, тадкикотчининг иш цобилиятига, мутахассислигига купрок богливдир. Кейинги вактда бу услубдан табиий .географик районлаштиришда купрок фойдаланилмокда.

Бундай услуб ёрдамида рекреацион район ва микро- районнинг географик j/рни, чегаралари, ландшафт комп- лексн ва бирликларининг табиий х.олатн, табиий офат- ларни (сел, кучки, упирилиш, ер ^имирлаши каби) урганиш мумкин. Буни купрок тогли улкаларда 1ууллаш хам максадга мувофикдир.

  1. Етакчи омил услуби. Бу услуб билан х.удудни рекреация жи^атидан районлаштиришда рекреацион район ва микрорайонларни ажратишнинг цулайлиги шундаки, бунда бутун табиий мажмуа хисобига олин- май, балки асосий рекреацион бирликлар хисобга оли- нади. Масалан, табиий-рекреацион микрорайонни ажра- тишда жойнинг тупрок, усимлигига унча а^амият бер- май, етакчи омил-рекреацион ресурслардан иклим, ми­нерал сув ёки шифобахш балчигига ва уларнинг инсон- га кай даражада таъсир этиши ва кишининг даво то- пиши каби томонларига царалади.

Худудни рекреацион жи^атдан районлаштиришда районлаштириш к°иДалаРи ва услублари асосида рек­реацион таксонамик бирликлар х.амда таксонамик схс- манн тузицг анча кийинчиликлар тугдиради, чункн Узбекистонда рекреацион районлаштиришнинг аник таксонамик схемаси ишлаб чикилмаган.
Марказий Осиё камДа Узбекистоннинг табиий-гео- график районлаштириш схемасини рекреацион жикат-


89




дан районлаштиришга асос цилиб. олиб, шу асосда куйидаги таксонамик бирликларни Республикамиз ша- роитида куллашни маъдул деб топдик.
Т ак сонамик б и р л и к л а р: табиий-рекрацион улка . (Узбекистон республикаси), табиий-рекреацион провинция (Фаррона), табиий-рекреацион район (мар- казий Фаргона), табиий-рекреацион микрорайон (К,и- зилтепа). -
Табиий-рекреацион улка (Узбекистон республикаси). Географик урни, геологик тузилиши, ицлим шароити яхши ^рганилган, рекреацион ресурсларга бой цишло^ хужалик маз^сулотлари билан юкори даражада таъ- мпнлаиган, табиий ваицтисодий омилларга эга улка- Дир. • .
Улкадаги мавжуд. рекреацион муассасаларнинг баъзиларида чет давлатлар а^олиси кам дам олиши, даволаниши мумкин. Буига мисол килиб, Узбекистон- даги Чимён ва Чимган рекреацион микрорайонларини айтишимиз мумкин.
Табиий-рекреацион провинция. Рекреацион провин­ция улканинг йирик дисми. зргсобланади. Юкоридаги табиий-географик мажмуаларга цараб, торли ва текислик провинцияларига ажралади. Тогли провин- цияда иссицлик ва намликнинг меъёрида б^лиши сабаб- ли уеимлик коплами калин ва турли-туман булади. Шунинг учуй бу ер кадимдан а^олининг езда дам олиб, фордик чикарадиган оромгок масканлари кисобланади.
Рекреацион провинциялар табиий рекреацион омил- лар ва ресурсларига караб, рекреацион районларга бу- линади.
Табиий рекреацион район. Табиий рекреацион район орографии ва геоморфологии хусусиятлари, иклим ша­роити деярли бир хил булган, ер остки рекреацион ресурсларининг за^ираси гурукларга ажралиши каби томонлари билан бошкалардан фарк киладиган КУДУД- дир.
Табиий рекреацион район таркибидаги рекреацион ресурсларга каРаб, бир канча табиий рекреацион мик- рорайонлар ажратилади. Микрорайонларнинг рекреа­цион район билан умумий ухшашлиги булиши мумкин. Рекреацион ресурслар аз^олининг саломатлигига даво булишига караб ^зига хос ландшафт мажмуасини ву- жудга келтиради.


90




Рекреацион районлар

Рекреацион мпкрорайонлаР (шифобахш. саё- хатгох маскавларЗ

Фаргона

Чортоц, Чимён, Шодимардон,. Косонсой. Жанубнй Оламушук, Полвоитош. Кизил- тепа, ■ Искра,' Фаргона, Папай, Гона. Нар­да Турсун, Чодак, Нихол, Мархамат

Чирчик-Охангарон (тигли ЦИСМи)
.

Октош, Хумсон, Тонсщсой ва Белдерсои. разалкент-Чотцол,-' Чорпок, Чимён (Чнм- ган), Кумушкой, Судок, Охангарон, Ер- •тош, Кизилча. Куксарой.

Зарафшон

Ситораи Мохи-Хосса, Огалик, Абу Али ибн Сино, Самарканд.

Цатдадарё

'Лангар, Хужаииак, Мархамат, Шахрисабз, ; Кашдадарё сохили. Мироки.

Сурхондарё

Жайронхона, Учцизил, Хондиза, Бойсун, Дербент

Цуни Амударё

Шакал-Тукан, Хива, Хазорасп.

Чпрчид-Мирзачул

Ботаника, Чинобод. ' Тошкент минерал суви, Турон, 8-Март, Ахмад-Яссавий, Бустон, Хавотог, Галлаорол, Гагарин, Арнасой, Зангиота.


ш




Хулоса килиб айтганда, Узбекистан улкасини рек- реацион жи.натдан районлаштиришда табиий-рекреа- цион омиллар, ресурслар, тарихий, маданий, иктисо- дий ва бошца, хусусиятлар ^исоблаб чи^илади з^амда районлаштириш ишлари олиб борилади. Бундай иш- ларни бажаришда кулчилик муаллифларнинг илмий- амалий жи.%атдан бажарган табиий географик район­лаштириш ишларига мурожаат цилинади.
Шундай цилиб, Узбекистан улкаси куйидаги рекре- адион районларга ажратилади: Фаргона, Чирчи^-О^ан- гарон, Зарафшон, Кашцадарё, Сурхондарё, К,уйи Аму- дарё, Чирчи^-Мирзачул. ХаР бир районда
навбатида рекреацион микрорайонлар (шифобахш масканлар) ашщланган (91-бетдаги схемага царанг).
Курорт ва согломлаштириш муассасаларини жой- лаштиришда асосий рекреация ресурсларига (ицлим, минерал сув, балчи^) царалади. Бу албатта табиийдир, чумки даволаш-согломлаштириш корхоналари, улар- нинг г;урилиши табиий-шифобахш ресурсларга боглиц. Уларнинг за^иралари, шифобахшлиги, г^улай орогидро- график шароити, транспорт йулларига яцин-узо^лиги каби томоиларини ,\ам хисобга олиш зарурдир.
Рекреацион муассасаларини районлаштириш уни ^ар томонлама, яъни илмий-и^тисодий-социал жи^ат- дан .^ам ^рганишни талаб килади. Чунки ^ар томонлама урганиб, ба^оланмаса, давлат томонидан катта зарар куриш мумкиш Бунинг учун жойнинг геологик-геомор- фологик тузилиши, рельефи ва рельефининг экспозиция- лари, табиий ресурсларининг хусусиятлари ^рганилади. Одилона, илмий-иругисодий ва табиий жи^атдан ком­плекс урганиш кейинчалик даволаш согломлаштириш муассасаларининг узоц муддатларда хизмат цилишига олиб келади.
Амалда санаторий-курорт шохобчалари ва соглом­лаштириш базаларини жойлаштиришда у ернинг ма- ^аллий, табиий-географик шароити яхши урганилма- ганлиги о^ибатида жуда катта талофатлар к^рилганли- ги маълум. Масалан, Шо^имардон дарёси циргоцлари я^инига жойлашган дам олиш уйлари, кашшофлар оромго^лари 1977 йил июн ойида дарёдан кучли сел келиши о^ибатида моддий томондан анча зарар курди.


92




РЁКРЁАЦИОН РАЙОН ВА ШИФОБАХШ МАСКАНЛАР (МИКРОРАЙОНЛАР) ТАЪРИФИ
. Узбекистонда даволаш-согломлаштириш муассаса- ларининг географик жихатдан жойлашуви муаммоси, табиий-рекреацион (ицлим, минерал сувлар, шифо- бахш балчид ва бошц.) ва и^тисодий омиллар мажмуа- сини :\исобга олиб з^ал дилинади. Бу табиий з^олдир, чунки согломлаштириш муассасаларининг худудларда тарцалиши, табиий рекреация омили ва ресурсларига, а^олининг жойлашишига, ишлаб чиз^арувчи кучларнинг ривожланишига боглиз^. Шу боне Узбекистонни рекре- ацион район ва микрорайонларга б^либ чидилди. Бу дам олиш уйлари, санаторий-курортлар, саёз^ат ва спорт-согломлаштириш муассасаларини цуришни ре- жалаштирншда илмий асос булиб хизмат цилади.
Хар цазздай жой з^ам рекреацион муассасалар ёки шунга ухшаш муассасаларни з^уриш учун з^улай эмас. Шунинг учун з^ам бундай муассасаларни цуришда жой- нинг шу маз^садда фойдаланишга ярозузилигини ашщ- лаш борасидаги текширишларнинг илмий асосланган хулосаси талаб цилинади. -
Узбекистон турли-туман табиий шароитларга, рек­реация омилларига ва из^тисодий имкониятларга эга булиб, бу ишлаб турган даволаш-согломлаштириш му- ассасаларини кенгайтириш ва янгиларини з^уриш учун жуда з^улайдир. Уларни айнидса республикамизнинг тогли жойларззда одилона жойлаштириш, маз^аллий- табиий шароитлар ва жойларнинг табиий-географик хусусиятларини атрофлича урганишни тазфзо з^илади. Амалда уларни урганилмаса, жиддий хатоликларга йул з^уйиш мумкин. Республикамиз з^удудидаги айрим дам олиш уйлари, санаторийлар, пансионатлар табиий- географик жараёнларни хисобга олмасдан курилган.
ФАРРОНА РЕКРЕАЦИОН РАЙОНИНИНГ ШИФОБАХШ
МАСКАНЛАРИ
Фаргона водийси тоглар орасидаги пастликда жой- лашгаз{, географик кенглик буйича Италия, Юнонистон з^амда Кавказолди республикаларига тенг лселади. Во- дийнинг Марказий цисмида Узбекистонга з^арашли Фаргона, Андизкон, Наманган вилоятлари жойлашган.


93




Улар узинййг цулай табиий ицлиМ шйроити ва шифо- бахш минерал сувларига бой эканлиги билан ало^ида ажралиб туради.
Водийнинг 50 дан орти^ минерал сув було^лари руй- хатга олинган ва текширилган б^либ, у ерларда куп- лаб шифохоналар ишлаб турибди. Кимёвий таркиби, минераллашиши буйича бу сувлар чет элдаги маш^ур минерал сувларига ^хшайди.
Фаррона водийси саё^атчиларда катта ^изи^иш уй- ротадиган тарихий-меъморчилик ёдгорликлари билан Хам манцур. Бу ердан Бутуниттифо^ саё^атчилар маршрута утади. Меъморчилик ёдгорликларидан биз- гача са^ланиб цолганлари Мадрасаи Амир (XVIII аср- нинг охири), Хон хобхоналари ; ансамбли — Да^маи- Шохон (XIX аср), Худоёрхон саройи (XIX аср)дир. Миллий услубдаги сопол кошинлар ишлатилган ва ганчкорлик на^шлари билан ^урилган обидаларнд Кубоида, Риштонда ва Наманганда учратиш мумкин. Шунингдек, водий шифобахш табиий масканларга обидаларга (масалан, Чил-Устун, Ашир, Кон горлари) ва турли-туман табиий манзараларга (Марказий Фар- гонадаги ^ум уюмлари, барханлари, ёнроцзор ва ар- чазор урмонлари ва боищ.) жуда бой.
Фаргона рекреацион районнда Чорто^, Чимён, Шо- ^имардон ва бонща шифохоналар ^амда дам олиш масканлари бор.


, ЧОРТОК, ШИФОХОПАСИ
Бу шифохона Чортоцсой водийсида, Чот^ол тизма торларининг жанубий tof
олди ^ияликларида, денгиз сат^идан 650 м баландликда, адирлар орасидаги дарё .водийсида жойлашган. ■ :
И^лими юмшоц, Континентал, ёзи унчалик иссик эмас, июль оиининг Уртача харорати 26°С. Энг гово­ри харорат -М0°С га етади. К,ищи илиц, январ ойи- нинг Уртача ^арорати — 1,4°С, энг ^уйи харорат — 28°С. Уртача харорат эса +12°С. Иилига 2700 соат к;уёш чара^лаб туради. Хавонинг нисбий намлиги унча юцори эмас, уртача 52%. Йиллик ёгин мивдори 250— . 300 мм.
Шифохона оромбахш и^лимга, йирик ва бой минерал сув манбаларига эга. Бу ерда термал, сульфат-хлорид-


94 ;


натрийли, кам мииераллашгай (2,6 г/лгача), ичимлйй ва ванна муолажаси учун щ/лланадиган гипертермал (42°дан ю^ори), йод-бромли, хлорид-натрий-кальцийли, юцорн минераллашган (26—56 г/л) шифобахш сувлар мавжуд. Масалан, 32-цудук;дан чи^адиган кам мине­раллашган ичимлик шифобахш сув, сульфат-хлорид- натрийли, или^ (+30°С) сувлар цаторига киради, минераллашиши 2,6 г/л.. К,уду^ларнинг суви сарфи 4—16 л/сек атрофида.


Чорто^ курортининг ванна муолажаси учун ц^лЛа- надиган минерал сувларининг физик-кимёвий хоссала- ри яхши урганилган. Чорток минерал сувининг тарки- бида йод, бром, ^амда радон, азот, метан ва бош^а фойдали газлар мавжудлиги туфайли, минерал ;<сув одам организмига хаР томонлама таъсир этиб, фойда беради. Шундай ^илиб, Чорто^ минерал сувининг ор- ганизмга умумий таъсири бошца оддий хлорид натрий- ли сувларнинг таъсиридан фарц цилади.
Минерал сув моддалар алмашинуви жараёнини, мияда ва марказдан олисда ^он айланишини i^oh бо- симини меъёрга келтиради, гормонлар боищаруви фао- лнятини тиклайди, бош мия катта ярим шарлари пуст- логидаги цузгалиш ва тормозланиш жараёнлари му- возанатини яхшилайди, экссудатив узгаришларни бар- тараф этади ва яллигланиш жараёнини секин-аста йуцотади.
Минерал сув таркибидаги йод нафас йуллари ва тери орцали организмга сингиб, яллигланган шишлар- нннг сурилишига имкон беради, моддалар алмашинуви жараёнини яхшилайди. Сув таркибидаги бром эса асаб системаснни тинчлантиради.
Чорто^ минерал сувлари азот газлари билан ту- йинган булиб, б у унииг шифобахшлигини оширади. Минерал ванна ^абул ^илаётган пайтда азот газлари терн, юзасига майда пуфакчалар холида: тупланиб, огрицни камайтиради ва радоннинг тери юзасида цо- лишини таъминлайди. Радон турли алмашинув жара- ёнларини яхшилайди, организмдаги сенсибилизация Холатини камайтиради. Оз михдордаги радон перифе­рии асаб толаларининг утказувчалигини кучайтиради, Хон ишланиб чихишига яхши таъсир к^рсатади, тухум- донлар фаолиятини рагбатлантиради.
Шундай ^илиб, шифобахш ванналар бемор организ-


05




мига ижобий таъСир этиб, унинг ?^имоя кучларини oimlj ради, турли аъзо ва системалар фаолиятининг тикла- нишига ёрдам беради.
Чорто^ курортида Узбекистон касаба уюшмаси таш- килотига царашли 1000 уринли улкан санаторий мав- жуд. Бу ерда ёз ойларида амбулатория (^атнаб да- воланиш) усулида, даволаш ^ам ташкил килинган. 354 уринга мулжалланган янги бино ^урилиши тугал- ланди.
Мевали ва манзарали дарахтлар остидаги соя-сал- к,ин жойларда дам олиш бинолари, коттеджлар, ошхо- на, ванна ва даволаш-диагностика булимлари жойлаш- ган. Даволаш физкультура биноси, ичимлик сув гале- реяси, маданият саройи, кутубхона, кинотеатр, аэро­солярий ^ам дам олувчиларга намунали хизмат кур- сатмоцда.
Узбекистон Согли^ни са^лаш вазирлиги тасарруфи- даги 300 Гринли Чортоц болалар санаторийси ревма­тизм, 1бодомчасимон безларнинг яллигланиши (сурун- кали тонзиллит), полиартрит, остеомиелит, ДЦП (бо- лаларнинг мияга оид фалажланиши) ва бошда касал- ликларни даволашгд мулжалланган. Бу ерда 1975— 1985 йиллар давомида болалардаги экзема, нейродер­мит, псориаз ва бонща терн касалликларини даволаш- нинг илмий асосланган усуллари ишлаб чидилди ва амалга татби^ килинДи (Т. Улугхужаев, 1988). Дозир- ги ва^тда болалар санаторийсида сурункали тери ка­салликларини даволаш учун 50 та урин ажратилган. 120 уринли 2 та бино ^урилиши тугалланмоада, умумий Уринлар сони 400 тага етказилади, тери касалликлари учун ало^ида булим ташкил цилиш мулжалланган.
1989 йили баланд тепаликлар устига цурилган 250 уринли Гулшан санаторийси ишга тушди. Шунингдек, у ерда Наманган вилояти согли^ни caiyiam булимига царашЛи 100 уринли бальнеологик шифохона ^ам иш­лаб турибди.
ЧИМЕН ШИФОХОНАСИ
Бу шифохона tof
этакларида, марказий Фаргона- нинг жанубий цисмида, денгиз сат^идан 450 м баланд- лнкда, Шохнмардонсой дарёсининг адир оралиги ир- моцлари буйида жойлашган, Ушбу шифохона минерал


96




сув манбалари асосида барпо б^ан. Суви юдорй концентрацияли, сульфидли (таркибида 260 мг/л гача водород сульфид бор), уртача минераллашган, хлорид натрийли булиб, куп мнддорда водород сульфид сад- лаши жидатидан Сочидаги Мацеста минерал сувидан устундир.
1 Шифохонада бальнеологик усуллар билан даволаш (умумий ва мадаллий, душ) асосий эринии эгаллайди, бундай муолажалар учун сульфидли шифобахш мине­рал сув ишлатилади. Сув таркибидаги водород суль- • фид тери рецепторларини дузгатади, дон томирларга таъсир этиб, умумий дон айланишини меъёрга келти- ради. Шу боне водород сульфидли сувлар билан юрак- томир касалликлари (юракнинг ишемик касаллиги) ва гипертония (дон босимининг ошиши)ни даволаш тав- сия дилинади. Чимён минерал сувлари атеросклероз, флебит ва тромбофлебитнинг асоратлари, терн ва аёл- лар касалликларини даволашда айнидса sфойдалиднр.
Овдат дазм дилнш аъзолари касалликларнда ичиб даволаниш учун кам минераллашган (6,4 г/л), хлорид- сульфитли сув тавсия дилинади.
Бошда табиий шифобахш омиллар даторида саиа- торийиинг ёдимли1ндлпмп дам алодида урин тутади. Дардадидат, Фаргона водийсинииг идлимн жуда ажо- йиб, . уни «Марказий Оснёнинг жаводири», деганларича бор, бу ер га дишнинг совуд даво одимлари камдан-кам етиб келади, ёгннгарчшшк кам булади, даво намлиги, барометрик босими к^п узгармайди. Бу ерда дуёшли кунлар йилига 2500—2700 соатни ташкил этади. Июл- нинг уртача дароратн —26°, январники — 1,5°, ниллик Уртача дарорат +14°. Пиллик ёпшлар миддори 180 мм га ядин.
Водород сульфидли минерал сувлардан ташдарн, бу ерда ^изилтепашшг кам минераллашган (1 г/лгача), сульфат-гидрокарбонат-натрийли сувларидан дам да­волаш мадсадида фойдаланиш мумкин. Бу сув манба­лари Чимёнда 20 км масофада жойлашган.
Хондиз ва ^апчигайда дам Сочи сувларига ухшаш минерал сувлар топилган. Чимён санаторийсида зарур аппаратлар билар т^ла жидозланган даволаш-диагнос­тика ва физиотерапия хоналари ташкил дилинган, у ерда бассейн, даволаш физкультураси заллари дам


7-22


97




Мавжуд. Бальнеобалчиц хоналарй цозйрги замой талаб- ларига мувофиц туда жицозланган.
. Санаторийда ичимлик сув галереяси, аэросолярий, маъмурий, маиший хизмат уйи, почта, телеграф, ёзги кинотеатр, рацс майдончаси цам бор.
Минерал сувлар ванна, душ ва бошца куплаб муо- лажаларда цулланади. Сульфидли сувлар одам орга- низмига (таркибида эркин водород сульфид ва гипо­сульфид ионлари борлиги туфайли) махсус шифобахш таъсир курсатади, улар оргаиизмга асосан тери юза- сидан (90%) с^рилади ва цисман (10%) шиллйц ца- ват ва нафас йуллари орцали ^тади. Бу моддалар цон- да айланиб юриб, рефлектор-резорбтив йул билан таъ­сир. курсатади. Энг аввало цужайралардаги оксидла- ниш-цайтарилищ жараёнларига таъсир этиб, энергия алмашинувини яхшилайди.
Водород сульфид цонда нисбатан тез оксидланади, аммо унинг цон оцимида цисца вацт булиши цам орга- низмда турли-туман жараёиларни юзага келтиради.
Водород сульфидли сувлар таъсиридан терининг цои билан таъминланиши, Утказувчанлиги, асаб ре- цепторларининг цолати яхши томонга узгаради, тери томирлари кенгайиб, цизаради. Бундай пайтда терида тикланиш жараёнлари фаоллашади, эпителий цавати- нинг усиши тезлашади, инфильтратив ^згаришлар сури- лади. Тери цизариши туфайли цон цайта тацсимланади, натижада юрак фаолияти ортади, артериал цон боси- ми бир оз пасаяди, юракнинг цисцариш мароми се- кинлашади ва томир уриши анча сийраклашади. Бу- ларнинг барчаси миокард (юрак мушаги)нинг озиц- ланиши ва цон билан таъминланишини яхшилайди. Организмдаги бундай Жараён моддалар алмашинуви- нинг яхшиланишига, тикланиш жараёнининг з^райиши- га олиб келади.
Айницса марказий ва периферии асаб структурала- ри водород сульфид таъсирига нисбатан жуда сезгир булади. Сульфидли ванналар марказий асаб система- си олий б^лимлари фаолиятини меъёрга келтиради.
Сульфидли сувлар организмдаги оксидланиш-цайта- рилиш жараёнларига фаол таъсир курсатиб, туцима цувватини оширади. Бунда туциманинг нафас олиши, ферментлар фаоллиги ортади, турли аъзолардаги ДНК ва РНК нинг нисбий мицдори яхшиланади, бу цайта


98




тикланиш жараёнлари учун жуда му^нм. О^сил, ёг, yi
'- леводлар, сув-туз алмашинуви яхшиланади, бугимлар ва периферик асаб системаси касалликлари туфайлн шикастланган мушак, суяк тузрмаларининг тикланиши тезлашади.
Сульфидли сувлар организмнинг гормонлар фаолия- тига з^ам яхши таъсир курсатади.
Бу сув таъсиридаи юзага келувчи ^згаришлар юрак- томир ва асаб системаларининг фаолиятига, беморнинг ёшига, шахсий хусусиятлари ва сув таркибидаги водо­род сульфиднинг мщдорига боглид.
Водород сульфидли ванналар юрак-томир, асаб системаси, таянч-з^аракат аппарати, гинекологии ва тери касалликларини, шунингдек, организмдаги модда- лар алмашинуви жараёнлари бузилишларини даво- лашда к$лланади.
К^удуцлардан бирининг суви (бир кеча-куидузлик сарфи 8 м3) ов^ат з^азм к;илиш аъзолари билаи бирга кечадиган касалликларни даволаш учун тавсия кили- нади.
^озирги ва^тда Чимён курортн ёнида 1150 уринли санаторий, 150 уринли санаторий-профилакторий, Мар- казий Осиё темир йул боищармасига ^арашли 80 урин­ли пансионат ва 100 уринли «Узколхозздравница» са- наторийси ишлаб турибди.
Чимён санаторийсида болалик оналар учун 200 урин ажратилган. Шунингдек, беморларни санаторийда курсовка билан даволаш з^ам ташкил дилинган.
Санаторийда тажрибали врачлар ва тиббий з^амши- ралар хизмат диладилар. Бу ерда беморлар ва дам олувчилар говори малакали невропатолог, кардиолог, отоларинголог, гинеколог ва эндокринологлардан тегиш- лй маслаз^атлар олишлари мумкин.
Чимён санаторийсида битта турт цаватли, туртта беш цаватли дам олиш бииолари мавжуд. Барча к,улай- ликларга эга озода хоналарда бир вацтнинг узида 1150 киши даволаниши мумкин. Х,ар бир бинонинг рангига хос номи бор. Улар юксак бадиий дид билан безатил- ган. Хоналар чиройли мебеллар билан жиз^озланган бу- либ, цулай ва шинамдир. Уларнинг з^ар бири бир-икки кишига мулжалланган.
Бог-з^иёбонлар, гулзорлар оромго.\ з^уснига з^усн !■$- шади. Манзарали дарахтлар ва бутазорлар, гулзорлар


99




6а фавворали майдончалар охиридаги узун зинапоялар сизни Шо^имардонсой буйларига олиб тушади. У ерда- ги ажиб ва гузал манзара дилингизни цувомтиради. -
Хар бир дам олувчининг даволаш муолажаларидан таш^ари, буш вацти хам булади. Уни фойдали ва ^нзи- Харли утказишда санаторий ходимлари ва маданий.таш- килотчилар ёрдам берадилар. Дар бир ^аватдаги кенг айвонларда'муолажалардан кейин дам олиш, лиги руз- нома ва журналларни у^иш, шахмат ва шашка уйнаиД телевизор томоша ^илиш мумкин. Езги клуб ва кутуб- хона хам дам олувчилар хизматида.
Дам олувчилар гузал Фаргоиа водийси буйлаб хизи- Харли саёз^атга чицадилар, Фаргоиа, К,ухон, Маргилон ^амзаободдаги тарихий-меъморчилик обндалари, музей- лар билан танишадилар.
ШОХ,ИМАРДОН ШИФОХОНЛСИ
Шифохона Фаргоиа вилоятида, Олой тизма тоглари- нинг шимолий ёнбагрида, денгиз сатхидан 1400—1570м! баландликда, Шо^имардонсой дарёси водийсининг энг Хулай хисмида, уртача балапдликдаги тоглар оралили- даги пастликда, арчазор ва бутазорлар орасида жой- лашган. ’• .
Шохимардон жуда ёцимли узига хос микроихлим ша- роитига эга. К^ши муътадил, юмшох, яиварнинг уртача харорати —3,6°С, баъзан харорат — 30°С га тушиб ке- таДи. К,ишдаги доимий дор цоплами курортга узгача гУзаллик бахш этади, унинг ^алинлиги 60—80 см га етади. Июлнинг энг юдори ^арорати +30° (уртачаси + 18°), уртача йиллик харорат +11°, ёзда намлик баъ­зан 35% гача пасаяди, йиллик ёгин мицдори 400—500 мм атрофида.
Жойнинг шупими ва tof-водий манзараси асосий да- воловчи омил ^исобланади, географмк шаронтга кура уни Теберда ва Домбай курортларига (шимолий Кавказ- даги) ^иёслаш мумкин.
Шохимардон дадимдан нафахат Фаргоиа водийси ахолисининг, балки бутун Марказий Осиё халхларининг оммавий дам олиш манзилгоди хисобланади. 1932 йил- да бу ерда сил касалликлари учун санаторий очилган. Республика мехнаткашлари дам олиш зонасини.алохи- да барпо этиш махсадида 1968 йили бу санаторий Шохи-


100




мардондан 1^авасой дарёси во^асига кучирилди. Шо^и- мардонда эса 1973 йилдан бери нафас аъзоларининг ноепедифик касалликларшш даволайдиган 250 уринли болалар санаторийси ишлаб=турибди. Санаторийда за- рур замонавий аппаратлар билан жи.\озлангаи клиник диагностика лабораторияси, рентген ва физиотерапия хоналари, даволаш физкультураси заллари, кинотеатр, кутубхона, спорт ва paj^c майдонлари мавжуд. Шу ер- нинг узида 500 у’ринли «Шозршардон», саё^атчилар ба- заси жойлашган. Санаторий ва саё^атчилар базасида лууёш ва з^аво ванналари цабул ^илиш учун гелио- аэро­солярий мавжуд. Водийда жуда к\/п ташкилотларга да- рашли дам олиш уйлари - ва базалари, пансионатлар, (фофилакторийлар цурилган.



Download 490,24 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish