|
Mavzu: Salavkiylar davlati
Bajardi: F.A.Israilova
Tekshirdi: S.A.Toshtemirova
Salavkiylar davlati - Reja: 1. Salavkiylar davlatining kelib chiqish tarixi.
- 2. Salavkiylar mamlakatidagi armiya.
- 3. Salavkiylar tarkibiga kirgan mamlakatlar
- 4. Salavkiylar davlatida Ellinlashtirish jarayoni
- 5. Salavkiylarning mag’lubiyatlari
Millodan avalgi 323-yilda Makedoniyalik Iskandarning vafoti dan so’ng, taxt vorisligiga davogar shaxs yo’q edi. Aleksandr vafotidan so’ng to’rt oy o’tgach uning xotini Roksana o’g’il farzand ko’radi. Unga Aleksandr deb ism qo’yadilar.Kichik Aleksandr sharqiy viloyatlar hukmdori etib tayinlanadi. Hukmdor hali yosh bo’lganligi sababli bu viloyatlarga rahbarlik qilish qo’mondonlardan Perdikka va Antipatr zimmasiga yuklanadi. Ammo toj-taxt uchun olib borilgan kurash yosh go’dakni ham omon qoldirmaydi.Taxt uchun kurashda Aleksandr lashkarboshlari o’rtasida kurash avj olib ketadi, Aleksandr lashkarboshilarining birontasi ham yorqin g’alabaga erisha olmaydi.Buning ustiga Aleksandr vafotidan habar topgan xalqlar ozodlik kurashiga otlanadilar. Natijada miloddan avvalgi 301-yilda Frigiyaning Ips deb atalgan joyida Aleksandr lashkarboshlari o’rtasida yuz bergan qonli janglar oqibatida Aleksandr saltanati uch mustaqil davlatlarga bo’linib ketdi: Misr, Makedoniya va Suriya ya’ni Salavkiylar davlatiga bo’linib ketdi. Makedoniya IV asrning oxiri, III asrning o’rtalarida Baqtriyada Makedoniyalik Iskandarning eng ishonchli sarkardalaridan biri Salavka asos solgan Salavkiylar davlati tarkibiga kirar edi. Millodan avvalgi 312-yilda Salavka atrofidagi sarkardalar bilan qattiq kurash olib borib, Vaviloniyaga ega bo’ldi, va shu yili Bobilni bosib olib, Bobilda o’z hukmronligini mustahkamlab, Bobil davlati hukmdori bo’ldi. Shundan so’ng Salavka sharqiy satrapliklarni ham egallaydi. U tez orada o’z yerlarini Sirdaryo va Hind daryolari qadar kengaytirdi. Bu masalada Salavka bilan Nikanor o’rtasida kurash kuchayadi.Nikanor, birinchi jangdayoq mag’lubiyatga uchraydi. Salavka miloddan avvalgi 311-302-yillarda boshqa satraplar bilan jang olib boradi va sharqda o’z hukmronligini mustahkamlaydi. U bir necha yil davomida urushlar olib borib, davlat chegaralarini G’arbga va Sharqga tomon kengaytirib E’ron va Markaziy Osiyo xududlarini ham bosib olishga erishdi. Salavka davlati tarkibiga Mesopotamiya, Eron, Parfiya, Baqtriya, So’g’diyona, Marg’iyona kirgan. - Millodan avalgi 323-yilda Makedoniyalik Iskandarning vafoti dan so’ng, taxt vorisligiga davogar shaxs yo’q edi. Aleksandr vafotidan so’ng to’rt oy o’tgach uning xotini Roksana o’g’il farzand ko’radi. Unga Aleksandr deb ism qo’yadilar.Kichik Aleksandr sharqiy viloyatlar hukmdori etib tayinlanadi. Hukmdor hali yosh bo’lganligi sababli bu viloyatlarga rahbarlik qilish qo’mondonlardan Perdikka va Antipatr zimmasiga yuklanadi. Ammo toj-taxt uchun olib borilgan kurash yosh go’dakni ham omon qoldirmaydi.Taxt uchun kurashda Aleksandr lashkarboshlari o’rtasida kurash avj olib ketadi, Aleksandr lashkarboshilarining birontasi ham yorqin g’alabaga erisha olmaydi.Buning ustiga Aleksandr vafotidan habar topgan xalqlar ozodlik kurashiga otlanadilar. Natijada miloddan avvalgi 301-yilda Frigiyaning Ips deb atalgan joyida Aleksandr lashkarboshlari o’rtasida yuz bergan qonli janglar oqibatida Aleksandr saltanati uch mustaqil davlatlarga bo’linib ketdi: Misr, Makedoniya va Suriya ya’ni Salavkiylar davlatiga bo’linib ketdi. Makedoniya IV asrning oxiri, III asrning o’rtalarida Baqtriyada Makedoniyalik Iskandarning eng ishonchli sarkardalaridan biri Salavka asos solgan Salavkiylar davlati tarkibiga kirar edi. Millodan avvalgi 312-yilda Salavka atrofidagi sarkardalar bilan qattiq kurash olib borib, Vaviloniyaga ega bo’ldi, va shu yili Bobilni bosib olib, Bobilda o’z hukmronligini mustahkamlab, Bobil davlati hukmdori bo’ldi. Shundan so’ng Salavka sharqiy satrapliklarni ham egallaydi. U tez orada o’z yerlarini Sirdaryo va Hind daryolari qadar kengaytirdi. Bu masalada Salavka bilan Nikanor o’rtasida kurash kuchayadi.Nikanor, birinchi jangdayoq mag’lubiyatga uchraydi. Salavka miloddan avvalgi 311-302-yillarda boshqa satraplar bilan jang olib boradi va sharqda o’z hukmronligini mustahkamlaydi. U bir necha yil davomida urushlar olib borib, davlat chegaralarini G’arbga va Sharqga tomon kengaytirib E’ron va Markaziy Osiyo xududlarini ham bosib olishga erishdi. Salavka davlati tarkibiga Mesopotamiya, Eron, Parfiya, Baqtriya, So’g’diyona, Marg’iyona kirgan.
- Miloddan avvalgi 302-yildagi Suriya, Kichik Osiyo va Mesopatamiya viloyatlari uchun Salavka bilan Antigon o’rtasidagi jang bir yilga cho’ziladi, bu jang Salavkaning yorqin g’alabasi bilan yakunlanadi. Ana shu tariqa Iskandar saltanatining katta qismi Salavka qo’li ostida birlashadi. U mustaqil siyosat olib bordi, satrapliklarni maydalab yubordi, ularni sonini 72 taga yetkazdi. Salavkaning maqsadi satrapliklarning qudratini pasaytirish va ular ustidan hukmronlikni kuchaytirishdan iborat edi. Ammo Salavka I ning o’g’li Aktiox I davrida satrapliklar yana yiriklashtirildi.
Miloddan avvalgi 293-yilda Salavka o’z poytaxtini Bobildan Suriyaga — Antioxiyaga ko’chiradi. - Miloddan avvalgi 293-yilda Salavka o’z poytaxtini Bobildan Suriyaga — Antioxiyaga ko’chiradi.
- Satraplar qo’lida katta hokimiyat bo’lgan, ammo ularda oliy harbiy hokimiyat yo’q edi.Oliy harbiy hokimiyat markaziy hukmdor podshoh ixtiyorida bo’lgan.Bu markaziy hokimiyatning ustunligini ta’minlash uchun zarur edi.Ammo bu boshqaruv usuli sharqiy viloyatlarda keyinchalik buzilgan bo’lsa-da, g’arbiy viloyatlarda saqlangan edi.
- Salavkiylar hokimiyatni Sharqdagi harbiy manzilgohlarda joylashgan yunon-makedon qurol -aslahalar bilan qurollangan, mahalliy xalqlarni vakillari harbiy kuchlariga tayangan edi.Yunon-makedon hokimiyatini mustahkamlash maqsadida Sharqda ko’plab harbiy tayanch nuqtalarni barpo etish Iskandar davrida boshlangan edi.
- Salavkiylar o’zlariga tobe o’lkalarda g’oyat qattiq qo’llik siyosatini olib borganlar. Agar Aleksandr qaram yerlariga axoliga nisbatan, murosasozlik yo’li bilan ham siyosat yurg’izgan bo’lsa, Salavkiylar aksincha mahalliy axolini, uning madaniyatini umuman inkor etish, noiblarni faqat yunonliklar orasidan tayinlash, mahalliy boshqaruvda ko’plab harbiy istexkomlar, inshootlar qurib, harbiy kuch orqali axolini bo’ysindirib turish tadbirlariga zo’r berganlar.
- Aleksandr yunon va mahalliy madaniyatlarini o’zaro uyg’unlashtirishdagi say harakatlari bo’lganini bilgan holda, Salavkiylar aksincha tobe xalqlar orasida faqat yunon madaniyatini targ’ib etishni vazifa deb bilganliklarini qayd etish lozim.
- Iskandar, O’rta Osiyoda 12 ta shaharga asos solgan edi.Salavk I Nikotar asos slogan 75 ta shahar Salavkiylar davlatining asosiy tayanchi bo’lgan.Salavkiylar davlati satrapliklarga bo’lingan, tobe o’lkalarni satraplar (noiblar) orqali boshqargan. Starteglar sobiq lashkarboshilardan tayinlangan bo’lib, ular davlat mudofaasi va qo’shinlarni tashkil etish bilan shug’ullangan. Yunon tarixchisi Pomkey Trogning yozishicha, Salavka ba’zi joylarni muzokaralar yo’li bilan egalladi, ammo Baqtriya, Parfiya, So’g’d yerlarida u qattiq qarshilikga uchradi va og’ir janglar olib borishga to’g’ri keldi. Malum bir vaqt o’tgach taxminan mill. avv, III asr o’rtalarida Baqtriya Salavkiylar saltanati tarkibidan ajralib chiqishga muvaffaq bo’ladi.
Markaziy Osiyo janubiy viloyatlarni Salavkiylar tomonidan bosib olinishi millodan avvalgi 306-yilga to’g’ri keladi. Bu davrda qishloq ho’jaligi, hunarmandchilik, savdo-sotiq ancha rivojlangan.Bu hududlarda 75 ta shahar qurilgan. Antiox davrida Baqtriya hayotida dastlabki tangalar oltin , kumush, mis drham va tetradrhamlar (pul birligi) zarb qilingan. Ellinlashtirish jarayoni boshlanadi. Ellinlashtirish – Sharqga yunon madaniyatining yoyilishi jarayoni, aralash madaniyatining – yunon va mahalliy sharq madaniyatining tashkil topish jarayonidir. Markaziy Osiyodagi viloyatlar Salavkiylar davlati siyosiy tarixida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi.Salavka Iskandar davrida Spitamenning qizi Apamaga uylanadi. Qarindoshchilikni hisobga olibmi, yoki boshqa maqsadni nazarda tutibmi, Salavka millodan avvalgi 293-yilda o’g’li Antiox I ni Parfiya, Marg’iyona, So’g’diyona, Baqtriya ya’ni Sharqga, Markaziy Osiyo yerlariga hokim etib tayinlaydi. Bu viloyatlar Salavka davlati iqtisodiyotida katta o’rin tutar edi.Xorazm Salavkiylarga bo’ysunmagan.Iskandar davrida ham Xorazm o’z mustaqilligiga ega bo’lgan.Antiox Spitamenning qizi Apamadan tug’ilgan edi.Salavkaning to’ng’ich o’gli ham bo’lgan. Salavk va Antiox O’rta Osiyoda o’z pozitsiyalarini mustahkamlashga alohida e’tibor qaratgan. Yunon muarrixlari Salavka I va Antioxlar O’rta Osiyoga juda katta e’tibor berganliklarini yozadilar. Ko’plab qal’a va shaharlar barpo etilgan va ular asosan greklar bilan to’la bo’lgan. Tarixiy manbalarga ko’ra, Salavka 75 ta shahar qurdirgan.Eng olis shaharlardan biri Yaksart ortida joylashgan Antioxiya shahri bo’lgan.Taxminlarga ko’ra, mazkur shahar hozirgi Toshkent viloyati hududida, yoki Fag’ona vodiysida joylashgan.Eramizdan avvalgi III asrning 60-yillariga qadar Baqtriyada Salavkiylarning zarbxonasi saqlanib qolgan. Bu zarbxonada oltin va kumush tangalar zarb etilgan. Baqtriya, So’g’duyona va O’rta Osiyodagi boshqa viloyatlarning iqtisodiy hayoti Salavkiylar davlatining g’arbiy viloyatlaridan ancha farq qiladi. Salavka xalqaro savdo-sotiq ishlarini rivojlantirish masalasiga ham katta e’tibor beradi.Ana maqsadda u Kaspiy bilan Qora denizni bog’lab Amudaryo orqali ‹‹Tosh minora›› ga yo’l ochishga qaror qiladi.( Beruniy fikricha ‹‹Tosh minora›› yoki ‹‹Tosh shahar›› bu Toshkentdir.) - Markaziy Osiyo janubiy viloyatlarni Salavkiylar tomonidan bosib olinishi millodan avvalgi 306-yilga to’g’ri keladi. Bu davrda qishloq ho’jaligi, hunarmandchilik, savdo-sotiq ancha rivojlangan.Bu hududlarda 75 ta shahar qurilgan. Antiox davrida Baqtriya hayotida dastlabki tangalar oltin , kumush, mis drham va tetradrhamlar (pul birligi) zarb qilingan. Ellinlashtirish jarayoni boshlanadi. Ellinlashtirish – Sharqga yunon madaniyatining yoyilishi jarayoni, aralash madaniyatining – yunon va mahalliy sharq madaniyatining tashkil topish jarayonidir. Markaziy Osiyodagi viloyatlar Salavkiylar davlati siyosiy tarixida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi.Salavka Iskandar davrida Spitamenning qizi Apamaga uylanadi. Qarindoshchilikni hisobga olibmi, yoki boshqa maqsadni nazarda tutibmi, Salavka millodan avvalgi 293-yilda o’g’li Antiox I ni Parfiya, Marg’iyona, So’g’diyona, Baqtriya ya’ni Sharqga, Markaziy Osiyo yerlariga hokim etib tayinlaydi. Bu viloyatlar Salavka davlati iqtisodiyotida katta o’rin tutar edi.Xorazm Salavkiylarga bo’ysunmagan.Iskandar davrida ham Xorazm o’z mustaqilligiga ega bo’lgan.Antiox Spitamenning qizi Apamadan tug’ilgan edi.Salavkaning to’ng’ich o’gli ham bo’lgan. Salavk va Antiox O’rta Osiyoda o’z pozitsiyalarini mustahkamlashga alohida e’tibor qaratgan. Yunon muarrixlari Salavka I va Antioxlar O’rta Osiyoga juda katta e’tibor berganliklarini yozadilar. Ko’plab qal’a va shaharlar barpo etilgan va ular asosan greklar bilan to’la bo’lgan. Tarixiy manbalarga ko’ra, Salavka 75 ta shahar qurdirgan.Eng olis shaharlardan biri Yaksart ortida joylashgan Antioxiya shahri bo’lgan.Taxminlarga ko’ra, mazkur shahar hozirgi Toshkent viloyati hududida, yoki Fag’ona vodiysida joylashgan.Eramizdan avvalgi III asrning 60-yillariga qadar Baqtriyada Salavkiylarning zarbxonasi saqlanib qolgan. Bu zarbxonada oltin va kumush tangalar zarb etilgan. Baqtriya, So’g’duyona va O’rta Osiyodagi boshqa viloyatlarning iqtisodiy hayoti Salavkiylar davlatining g’arbiy viloyatlaridan ancha farq qiladi. Salavka xalqaro savdo-sotiq ishlarini rivojlantirish masalasiga ham katta e’tibor beradi.Ana maqsadda u Kaspiy bilan Qora denizni bog’lab Amudaryo orqali ‹‹Tosh minora›› ga yo’l ochishga qaror qiladi.( Beruniy fikricha ‹‹Tosh minora›› yoki ‹‹Tosh shahar›› bu Toshkentdir.)
Strabon bergan malumotlarga qaraganda Antiox Marg’iyonada o’z nomiga qurdirgan shahar − Antioxiyaning ko’chmanchilarning tinimsiz xujumidan himoya qilish maqsadida Murg’op voxasi atrofini 250 km devor bilan o’rab olgan. Ammo ko’chmanchilarning hujumlari bu bilan to’xtamagan. Ular u yoki bu shahar devorlar ustida yoki ekinzor, dalalr hamda voha bog’larida kutilmaganda paydo bo’lar va yana tezda ko’zdan g’oyib bo’lar edilar. Ana shunday og’ir bir vaziyatda Salavka I Hindistonga qarshi urush boshlaydi.Bu urush uning mag’lubiyati bilan yakunlanadi.Natijada Salavkiylarning O’rta Osiyodagi obro’siga putur yetadi, ularga qarshi qo’zg’olonlar boshlanadi.Salavkiylar og’ir axvolga tushib qoladilar.Antiox mahalliy aslzodalarga bir qadar yon bosib, og’ir vaziyatning oldini oladi.U Baqtriyada Sharqiy viloyatlar uchun davlatning o’z pullarini zarb etishga kirishadi.Antiox nomi bilan Baqtriyada pul zarb etilishi uning mustahkam davlat siyosatini olib borayotganligini ko’rsatar edi.Miloddan avvalgi 280-yilda Salavka I vafot etadi.Salavkiylar davlatiga Antiox I bosh bo’ladi.Ana shu davrdan boshlab sharqiy viloyatlar Antiox I faoliyatidan chetda qoladi.Chunki g’arbiy viloyatlardagi harbiy vaziyat uning qo’shini bilan birga bo’lishini taqozo etar edi. - Strabon bergan malumotlarga qaraganda Antiox Marg’iyonada o’z nomiga qurdirgan shahar − Antioxiyaning ko’chmanchilarning tinimsiz xujumidan himoya qilish maqsadida Murg’op voxasi atrofini 250 km devor bilan o’rab olgan. Ammo ko’chmanchilarning hujumlari bu bilan to’xtamagan. Ular u yoki bu shahar devorlar ustida yoki ekinzor, dalalr hamda voha bog’larida kutilmaganda paydo bo’lar va yana tezda ko’zdan g’oyib bo’lar edilar. Ana shunday og’ir bir vaziyatda Salavka I Hindistonga qarshi urush boshlaydi.Bu urush uning mag’lubiyati bilan yakunlanadi.Natijada Salavkiylarning O’rta Osiyodagi obro’siga putur yetadi, ularga qarshi qo’zg’olonlar boshlanadi.Salavkiylar og’ir axvolga tushib qoladilar.Antiox mahalliy aslzodalarga bir qadar yon bosib, og’ir vaziyatning oldini oladi.U Baqtriyada Sharqiy viloyatlar uchun davlatning o’z pullarini zarb etishga kirishadi.Antiox nomi bilan Baqtriyada pul zarb etilishi uning mustahkam davlat siyosatini olib borayotganligini ko’rsatar edi.Miloddan avvalgi 280-yilda Salavka I vafot etadi.Salavkiylar davlatiga Antiox I bosh bo’ladi.Ana shu davrdan boshlab sharqiy viloyatlar Antiox I faoliyatidan chetda qoladi.Chunki g’arbiy viloyatlardagi harbiy vaziyat uning qo’shini bilan birga bo’lishini taqozo etar edi.
- Ayni paytda g’arbiy viloyatlarda ham vaziyat ko’ngildagidek emas edi.Xullas, Salavka I vafotidan so’ng davlatning zaminiga putur yetadi.Sharqiy viloyatlar oltin, fil lazuritlar bilan doim jarima to’lab tursalar-da, ularning mustaqillikka intilayotganliklari sezilib turardi. Bu jarayon, xususan, miladdan avvalgi III asr o’rtalariga kelganda ko’zga yaqqol tashlana boshladi.
- Bu davrda Baqtrita va Sug’diyonada aholi daxqonchilik bilan shug’ullanardi. Shaharlarning o’sishi, hunarmandchilik va suv xo’jaligining taraqqiyotiga ta’sir etgan. O’rta osiyoning Salavkiylar davlati tarkibida bo’lishi so’zsiz sur’atda Ellin madaniyati ta’sirining o’lka xalqlari orasida tarqalishiga sabab bo’lgan omildir.
- Miloddan avvalgi III asrning o’rtalarida Salavkiylar saltanati inqiroz sari yuzlandi.Sharqiy satrapliklar markaziy hokimiyatga bo’ysunishdan bosh tortib, mustaqil siyosat yurgizishga intildilar.
- Miloddan avval taxminan 250-yillarda saklarning ko’chmanchi parnlar (dahlar) qabilasi Arshak boshchiligida Salavkiylar davlatidan ajralib chiqqan Parfiyona yoki Parfiya satrapiyasiga bostirib kirganlar va Parfiyani so’ngra qo’shni Go’rkaniya viloyatini ishg’ol etganlar. Parfiya milodiy 3-asrning 20-yillarigacha mavjud bo’lgan. Salavka II o’z hokimiyatini qayta tiklash maqsadida olib borgan bir necha muvaffaqiyatsiz urunishlar miloddan avval 230-227-yillardan so’ng Parfiyada Arshakiylar hukmronligini tan olishga majbur bo’lgan. Salavkiylar podshohi Antiox III Parfiyani 209-yilda bosib oladi.Biroq salavkiylar davlatining zaiflashgandan foydalanib, Parfiya tezda o’z mustaqilligini tiklab olgan.
Antiox I davridan keyin er. avv. III asr o’rtalarida Baqtriya, So’g’diyona va Parfiya ajralib chiqdilar, Vifiniya, Paflagoniya, Kappadokiya va Galatiya kabi davlatlar paydo bo’ldi, Qora va Kaspiy dengizlari oralig’ida Armaniston davlati, Midiyaning Shimoliy qismida satrap Atropat Salavkiylardan ajralib chiqib, Midiya Atropatenasini tashkil qildi. Natijada Yunon-Baqtriya va Parfiya podsholiklari vujudga keldi (Yunon-Baqtriya er. avv. 130 yillargacha, Parfiya davlati esa eramizning 227 yiligacha mavjud bo’ldi.). Antiox III bu davlatlarni bo’ysundirish uchun er. avv. 212-205-yillarda sharqqa yurish qildi. Yurish davomida xarajatlarni qoplash uchun Antiox III Ekbatanadagi Anaxita ibodatxonasini taladi. Yurish natijasida Parfiya qayta bo’ysundirildi, Yunon-Baqtriya uning shaharlarini ikki yil natijasiz qamal qilish bilan rasman Salavkiylar hokimiyatini tan oldi. Antiox qo’shinlari Hindikush tog’laridan o’tib Hindiston yerlariga bostirib kirdi va mahalliy hokim bilan shartnoma tuzilib Antiox Hind jangovar fillariga ega bo’ldi. - Antiox I davridan keyin er. avv. III asr o’rtalarida Baqtriya, So’g’diyona va Parfiya ajralib chiqdilar, Vifiniya, Paflagoniya, Kappadokiya va Galatiya kabi davlatlar paydo bo’ldi, Qora va Kaspiy dengizlari oralig’ida Armaniston davlati, Midiyaning Shimoliy qismida satrap Atropat Salavkiylardan ajralib chiqib, Midiya Atropatenasini tashkil qildi. Natijada Yunon-Baqtriya va Parfiya podsholiklari vujudga keldi (Yunon-Baqtriya er. avv. 130 yillargacha, Parfiya davlati esa eramizning 227 yiligacha mavjud bo’ldi.). Antiox III bu davlatlarni bo’ysundirish uchun er. avv. 212-205-yillarda sharqqa yurish qildi. Yurish davomida xarajatlarni qoplash uchun Antiox III Ekbatanadagi Anaxita ibodatxonasini taladi. Yurish natijasida Parfiya qayta bo’ysundirildi, Yunon-Baqtriya uning shaharlarini ikki yil natijasiz qamal qilish bilan rasman Salavkiylar hokimiyatini tan oldi. Antiox qo’shinlari Hindikush tog’laridan o’tib Hindiston yerlariga bostirib kirdi va mahalliy hokim bilan shartnoma tuzilib Antiox Hind jangovar fillariga ega bo’ldi.
- Antioxning bu yurishi salavkiylar davlatining yemirilishini vaqtincha to’xtatdi. U markaziy hokimiyatni mustahkamladi. Kichik Osiyoning katta qismi bosib olindi va Kelesiriyani Misrdan batamom tortib oldi. Kuchayib ketgan Salavkiylar davlati Pergam va Rodosni xavfsizligiga jiddiy xavf sola boshladi. Pergam va Rodos Antiox III dan shikoyat qilib, Rimdan yordam so’radi. Rim ham Antiox III saroyiga mashhur Karfagen qo’mondoni Gannibalni maslahatchi bo’lib turganidan norozi edi. Er. avv. II asr boshlarida Salavkiylar bilan Rim respublikasi o’rtasida Yunoniston uchun raqobat boshlandi. Er. avv. 189-yilda Rim bilan bo’lgan urushda Antiox III qo’shinlari yengildi. Mamlakat hududlarida norozilik Salavkiylarning zulmiga qarshi qo’zg’olon va isyonlar boshlanib ketdi. Yunon-Baqtriya va Parfiya o’z mustaqilliklarini qayta tikladilar va Parfiya g’arbga tomon yurish qilib Salavkiylar hududlarini bosib ola boshladi. Midiyada satrap Timarxning isyon ko’tarishi bu viloyatni parfiyaliklar tomonidan bosib olinishiga yordam berdi. Bundan tashqari parfiyaliklar fors va Elamni egalladilar.
- Antiox III ning o’g’illaridan biri Antiox IV (Er. avv. 175-yilda) shijoatli hukmdor bo’lib, davlat hokimiyatini bir qadar mustahkamlashga erishdi. Uning boshqaruvi davrida mamlakatda podsho san’at va madaniyatga homiylik qildi. Shuhratparast Antiox IV Salavkiylar davlatining o’tmishdagi kuch-qudratini tiklashga urindi. Mamlakat ichida bir qadar ijtimoiy siyosiy barqarorlikni vujudga keltirib, uning hududini kengaytirishga harakat qildi. Antiox IV Misrni bosib olish uchun kuchli qo’shin bilan yurish boshladi. Yo’lda uni Rimning Misrdagi elchisi Gay Popiliy Lena to’xtatadi. Aytishlaricha Salavkiylardan ko’ra qudratli bo’lgan Rim elchisi Antiox IV o’tirgan joyni atrofida doira chizib, Rimning talabi bajarilmaguncha (Misrga yurishni to’xtatish) Antiox IVni doira ichidan chiqib ketishini taqiqladi. Natijada rimliklarning tazyiqi ostida Misr yurishi to’xtatiladi.
XULOSA - XULOSA
- Xulosa shuki, Parfiya, Yunon-Baqtriya, Salavkiylar davlatlari tariximizning muhim bosqichlaridan biridir. Bu davrda o’lkammiz xalqlarining davlatchilik, xalq xo’jaligining barcha sohalarida erishgan yutuq va muvaffaqiyatlari moddiy va manaviy ildizlarimizning buyukligi va qudratidan dalolat beradi.
- Nazorat uchun savollar?
- 1. Salavkiylar davlatiga qachon asos solindi?
- 2. Salavkiylar davlatining asosiy shalarlarining soni qanchaga yetgan edi?
- 3. Salavka sharqiy viloyatlarga kimni noib etib tayinladi?
- 4.Salavka qaysi yili vafot etdi?
- 5. Salavkiyadan boshlangan karvon yo’li qayergacha yetgan edi?
Salavk I Nikator
- Salavkiylar davlatining asoschisi Salavka I dastavval Iskandarning tansoqchisi, keyin esa yirik sarkardasi bo’lgan. Salavka I Baqtriyaliklar, Sug’diylar Parfiyaliklar Va Girkaniyaliklar bilan ko’p urushlar olib borgac, ularning yerlariga hukmronlik qila boshlagan
Salavkiylar davlati hududi - Salavkiylar davlati tarkibiga Mesopotamiya, Eron,Parfiya, Baqtriya,So’g’diyona,Marg’iyona kirardi. O’z davlati tarkibiga kirgan Osiyoni Salavka satrapliklarga bo’ldi, ularning har biriga satrap hukmronlik qilardi. Davlat muhofazasi va qo’shinlarni tashkil etish bilan sobiq lashkarboshlaridan tayinlangan strateg shug’ullandi.
podsho
Qo’shinlar bosh qo’mondoni
Fuqarolar ma’muriyatining oliy boshlig’i
Satraplar, yeparxlar, geparxlar, strateglar
Podsho atrofidagilar: qarindoshlar va do’stlar
Bosh qonun chiqaruvchi
Ish boshqaruvchisi
Oliy sudya
Podsho devonxonasi
Xat-hujjat ishlarining boshqaruvchisi
Soliqlar yig’imini boshqaruvchilar
Moliya boshqaruvchisi
Mahalliy siyosiy uyushmalar: ayrim qabilalar, ibodatxona jamoalari, mahalliy sulolalar
Polislar, katoykiyalar
Salavkiylar davlatida zabt etilgan tangalar
Antiox I Soter
qad. Grek. Αντίοχος Α' Σωτήρ (Mill.avv. 324 — 261).
- Hukmdorlik yillari:mill.avv 281-261.
- Tanga zarb etish boshlangan.
- Kumush tetradraxmalar deb
- nomlangan
Massasi: 16.86 gr.
- Diametri: 28 mm.
- Salavk I Nikatorning o’g’li
- Zarb etilgan vaqti: m.av 280-261-yillar.
- Zarb etilgan joyi: Salavkiya,Tigre.
- Old tomonida: Antiox I tasviri.
- Orqa tomonida: Qo’lida o’q ushlagan
- Xudo Apollon.
Salavkiylar sulolasi vakillari - 1. Salavka I Nikator
- 2. Antiox I Soter
- 3. Antiox II Teos
- 4. Salavka II Kallinik
- 5. Salavka III Kelavn
- 6. Antiox III Buyuk
- 7. Salavka IV Filopator
- 8. Antiox IV Epifan
- 9. Antiox V Yevpator
- 10. Demetriy I Soter
- 11. Iskandar I Balas
- 12. Demetriy II Nikator
- 13. Antiox VI Dionis Epifan
- 14. Diodot Trifon
- 15. Antiox VII Sidet
- 16. Demetriy II Nikator
- 17. Iskandar II Zabina
- 18. Salavka V Filometr
- 19. Kleopatra Teya
- 20. Antiox VIII Grip
- 21. Antiox IX Kizinskiy
- 22. Salavka VII Epifan Nikator
- 23. Antiox X Yepseb Filopator
- 24. Antiox XI Filodelf
- 25. Filipp I Filodelf
- 26. Demetriy III Evker
- 27. Antiox XII Dionis
- 28. Antiox XIII Dionis Kallinik
- 29. Filipp II Filoromey
Salavkiylar istilo qilingan hududlarda yunonlar oldiga quyidagi vazifalarni qo’yganlar
Yunon tilini yozish
Yunon madaniyatini tarqatish
Yunon ufr- odatlari va diniy e’tiqodlarini targ’ib qilish
Shahar va qishloqlarda yunon xalqlarini joylashtirish
Shaharlarni o’zlarining ismlari bilan atash (Salavkiya, Antioxiya va hk.)
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish
Irrigatsiya tarmog’i kengaytirildi
Shahar va qishloqlar soni ko’paydi
Savdo ayirboshlash uchun mahsulot ishlab chiqarishga mo’ljallangan xunarmandchilikning salmog’i ortdi
Jamoa quldorlik munosabatlarining chuqurlashishi bilan uyg’unlikda yanada rivojlandi
Davlat hokimiyati kuchaydi
1.Quyidagilardan qaysi biri Salavka davlati tarkibiga kirmaydi? - 1.Quyidagilardan qaysi biri Salavka davlati tarkibiga kirmaydi?
- A) Eron B) Baqtriya C) Iroq D) Parfiya
- 2. Strabon bergan ma’lumotlarda, Antiox Antioxiyaning Murg’ob vohasining atrofini qancha uzunlikdagi devor bilan o’rab olgan edi?
- A) 200 km B) 250 km C) 280 km D) 300 km
- 3. Diodotning merosxo’rlari kim?
- A) Yevtidem, Dimetriy B) Yevtidem, Salavka C) Antiox, Salavka D) Yevtidem
- 4.Mil. avv 250-yilda Baqtriyaga qaysi davlat raqib bo’lgan?
- A) Marg’iyona B) So’g’diyona C) Parfiya D) Baqtriya
- 5. Karvon yo’li qayergacha cho’zilgan?
- A) Salavkiyadan Baqtriyagacha B) Maroqanddan Farg’onagacha C) Xitoydan Hindistongacha D) Diodotdan Yevtidemgacha
- 6. NechanchiyildaMakedoniyalik Iskandar qo’shinlari Hinduqush dovonidan o’tib Shimoliy Baqtriya erlariga chiqib keladilar?
- A) Mil. avv. 331-329 yillar B) Mil. avv. 330-329 yillar
- C) Mil. avv. 332-329 yillar D) Mil. avv. 329-328 yillar
- 7. Yunon-Baqtriya davlati necha yil hukmronlik qilgan?
- A) 110 yil B) 120 yil C) 130 yil D) 140 yil
- 8. Qaysi yilda Salavka Vaviloniyaga ega bo’ldi?
- A) Mill.avv. 312 yilda B) Mill.avv. 315 yilda C) Mill.avv. 318 yilda D) Mill.avv. 320 yilda
- 9. Salavkaning mustaqil siyosat olib borib, satrapliklarni maydalab yuborishi natijasida ularning soni nechtaga yetdi?
- A) 65 ta B) 74 ta C) 70 ta D) 72 ta
- 10. Salavka xalqaro savdo-sotiq ishlarini rivojlantirish maqsadida qayerlarni bog’lab turish uchun Amudaryo orqali ‹‹Tosh minora›› ga yo’l ochishga qaror qiladi?
- A) Xitoy bilan Baqtriyani B) Farg’ona bilan Misrni C) Baqtriya bilan qora dengizni D) Kaspiy bilan Qora denizni
- 11.Salavka davlati tarkibiga quyidagi hududlardan qaysilari kirgan?
- 1. Eron; 2. Mesopatamiya; 3. Iroq; 4. Misr; 5. Baqtriya; 6. So'g'diyona; 7. Parfiya; 8. Marg'iyona.
- A)1;2;3;5;6;7; B)1;2;5;6;7;8; C)2;3;4;5;7;8. D) 2;4;5;6;7;8.
tEST
12. Mil.avv. 293-yilda Salavka poytaxtni qayerdan qayerga ko'chiradi? - 12. Mil.avv. 293-yilda Salavka poytaxtni qayerdan qayerga ko'chiradi?
- A)Bobildan Antioxiyaga; B)Iroqdan Antioxiyaga; C)Misrdan Antioxiyaga. D)Sug'ddan Antioxiyaga
- 13.Salavka I qachon vafot etdi?
- A)mil.avv. 290-yilda; B)mil.avv. 280-yilda; C)mil.avv.270-yilda. D) mill.avv.260- yilda.
- 14. Salavkiylarning O'rta Osiyodagi obro'siga putur yetishiga nima sabab bo'ldi?
- A) Salavka I ning vafoti;
- B) Og'ir vaziyatda bo'lishiga qaramay Salavka I Hindistonga qarshi urush boshlagani va buning natijasi mag'lubiyat bilan tugagani;
- C) To'g'ri javob berilmagan.
- D) A va B
- 15.Salavka o'g'li Antioxni qayerlarga noib etib tayinlagan?
- 1. Eron; 2. Parfiya; 3. Baqtriya; 4. Marg'iyona; 5. So'g'diyona; 6. Iroq.
- A) 1;2;4;5; B) 2;3;4;6; C) 2;3;4;5. D) 1;3;4;5
- 16. Salavka kimning yordami bilan mil.avv. 312- yilda Bobilda o'z hokimiyatini tiklaydi?
- A) o'z kuchi bilan; B) Misr hukmdori Filopotor yordami bilan;
- C) Misr hukmdori Ptolemey yordami bilan. D) to'g'ri javob yo'q
- 17. Salavkiylar davlati aholisining asosiy qismi kimlardan iborat edi?
- A) zodagonlardan; B) jamoachi dehqonlardan; C) ruhoniylardan. D) hunarmandlar
- 18. Mil.avv. 250- yilda Salavkiylar davlatidan qaysi hududlar ajralib chiqqan?
- A) Parfiya, Yunon Baqtriya; B) Yunon Baqtriya, Eron; C) Parfiya, Eron. D) Parfiya, misr
- 19. Salavkiylar davlatida satrapiyalarga nisbatan kichik hududiy birlashmalar qanday nomlar bilan atalgan?
- 1. eparxiya; 2. gipparxiya; 3.tonarxiya; 4. antioxiya.
- A) 1;2;4; B) 1;2;3; C) 2;3;4. D) 1;3;4.
- 20. Tarixiy manbalarga ko'ra Salavka shaharlar qurdirgan. Shulardan eng olis shaharlardan biri Antioxiya shahri taxminlarga ko'ra hozirda qaysi hududlarga to'g'ri keladi?
- A) Toshkent viloyati yoki Sirdaryo viloyati; B) Toshkent viloyati yoki Farg'ona vodiysi;
- C) Surxondaryo yoki Qashqadaryo vodiysi. D) Toshkent viloyati yoki Namangan vodiysi
№
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
J
|
C
|
B
|
A
|
C
|
A
|
B
|
B
|
A
|
D
|
D
|
B
|
A
|
B
|
B
|
C
|
C
|
B
|
A
|
B
|
B
|
Bilaman
|
Bilib oldim
|
Bilishni xohlayman
|
Mill.avv. 336 yilda Fillip II ning o’g’li 20 yoshli Iskandar taxtga o’tirdi.
|
Tarixchi olim va lashkarboshlar Ptolemey Lag va A ristovullar Iskardar qo’shinida xizmat qilishgan.
|
Salavkiylar sulolasi haqida to’liq ma’lumot
|
Mill.avv. 330-329 yillar qishida Makedoniyalik Iskandar qo’shinlari Hinduqush dovonidan o’tib Shimoliy Baqtriya yerlariga keladi.
|
328- yilning yozida Iskandar Sug’diyonaga 2-marta yurish qilgan.
|
Salavkiylar davrida aholining turmush tarzi haqida
|
Doro III Baqtriya satrabi Bess tomonidan o’ldiriladi.
|
Yunonmakedon zulmidan qutulish uchun Sug’diyonaga 150, Baqtriyaga 180 yil kerak bo’ldi.
|
Salavkiylar davri yodgorliklari haqida
|
Mill.avv. 293- yil Antiox Parfiya, Marg’iyonaning noibi bo’lgan
|
Mill.avv. 312-yil Salavka Bobil davlati xukmdori bo’ldi.
| |
Mill.avv. 280-yili Salavka vafot etgan.
|
Mill.avv. 323- yil 13-iyunda Makedoniyalik Iskandar vafot etdi
| |
BBB metodi
F: Iskandar Zulqarnaynning yurishlari. - F: Iskandar Zulqarnaynning yurishlari.
- S: Mil.avv.334 yilning bahorida makedon qo’shinlari “Urush olovini Osiyoga, Osiyo baxtini esa o’zimizga qaratamiz” shiori ostida forslarga qarshi yurish boshladi. Mil. avv 334 yil may (Granik daryosi yonida), 333 yil noyabr (Issa shahri, Suriya chegarasida), 331 yil oktyabr (Gavgamela, Shimoli-Sharqiy Mesopotamiyada) bo’lgan hal qiluvchi janglarda fors qo’shinlari to’la mag’lubiyatga uchradi.
- M: Mil. avv. 330-329 yillar qishida Makedoniyalik Iskandar qo’shinlari Hinduqush dovonidan o’tib Shimoliy Baqtriya erlariga chiqib keladilar. Bess o’z qo’shinlari bilan Iskandarga qarshi chiqdi. Ammo, tajribali Yunon-makedon qo’shinlaridan mag’lubiyatga uchradi. Iskandar Baqtriyaning poytaxti Baqtra shahri, Aorn, Drapsak kabi mustahkam qal`alarni egalladi.
- U: Yunon-makedonlar daryo bo’yida to’xtab, bu yerdagi shaharlarga o’z harbiy qismlarini joylashtira boshladilar. Ko’p o’tmay bu shaharlar aholisi Iskandarga qarshi qo’zg’alon ko’taradilar. Xuddi shu paytda Baqtriya va Sug’diyona hududlarida ham qo’zg’alonlar boshlanib ketadi.
FSMU metodi
Salavkiylar
Baqtriya, Parfiya, Sug’d yerlarini bosib olinishi mill.avv. 306-301- yillarga to’g’ri keladi
Antiox I vayron etilgan qal’alarni tiklagan va qayta bunyod etgan
Yunon tarixchisi Pompey yozishicha, “Salavka yerlarni muzokara yo’li bilan egalladi, ammo Baqtriya,Parfiya va Sug’d yerlarida qattiq qarshilikka uchradi”
Antiox I tufayli O’rta Osiyodagi Salavkiylarga qarshi harakatlar bostirildi
Mill.avv.312 –yilda Iskandarning eng ishonchli sarkardalaridan biri Salavka Diodoxla bilan bo’lgan kurashda ustunlik qiladi
Salavka Bobil, Suziana, Midiya viloyatlarini bosib oladi
Mill.avv IV asrning oxirlarida bu yerda Chandragupta asos solgan kuchli Maurya davlati Salavkaga qattiq qarshilik ko’rsatganligi sababli Salavka sulh tuzishga majbur buldi
Tangashunoslik manbalari ma’lumotlariga qaraganda Salavka I davlati Ahamoniylar va Iskandar davlatlariga nisbatan ancha kichik
Hokimiyat 27-28 Satrapiylarga bo’lingan Hokimiyatni strateglar boshqargan
Salavka Iskan davrida Spitamenning qizi Apamaga uylanadi. Salavka mill.avv. 293- yilda o’g’li Antiox I ni sharqiy satraplarga, O’rta Osiyo yerlariga hokim etib tayinlanadi
Mahalliy-madaniy savdo- sotiq, shahar hayoti xunarmandchilik va sug’orish rivojlangan
Aholiga jabr-zulm qilishda mahalliy hukmron guruh vakillari ham ishtirok etgan
Antiox I (mill.avv. 293-261 yy)arablarga qilgan ko’pgina yurishlari bilan shuxrat qozondi
Kombinatori metodi
Hosil bo’ladigan so’z
|
1343703
|
135339
|
89494
|
1533506
|
345614
|
83253683
|
9332383
|
035180683
|
135339683
|
Hosil bo’lgan so’z
|
Salavka
|
Satrap
|
Yunon
|
Strateg
|
Antiox
|
Baqtriya
|
Parfiya
|
Katoykiya
|
Satripiya
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
SO
|
QF
|
AR
|
NX
|
LT
|
GI
|
VP
|
BY
|
PU
|
KE
|
№
|
Atama
|
Izoh
|
1
|
Strateg
|
Mudofaa va qo’shin vaziri
|
2
|
Satrapiya
|
Ma’muriy bo’lim, viloyat
|
3
|
Satrap
|
Viloyat noibi
|
4
|
Diodox
|
Yaqin sarkаrda
|
5
|
Katoykiya
|
Harbiy punktlarda joylashgan harbiy qo’shinlar
|
6
|
Plotomeylar
|
Plotomey Lag asos solgan O’rta yer dengizining sharqidagi davlat sulolasi
|
7
|
Tetradrham
|
Pul birligi
|
8
|
Dahlar
|
Saklarning ko’chmanchi pamlar qabilasi
|
9
|
Navtakada
|
Ba’zi manbalarda Baqtriyaning nomi
|
10
|
Podsho
|
Salavkiylar sulolasida Davlat boshlig’i
|
11
|
Dalvarzin
|
Pastki qatlamlar
|
12
|
Tosh minora
|
Toshkent
|
13
|
Yabg’u
|
El-yurt hokimi unvoni
|
14
|
Ellinlashtirish
|
Sharqda yunon va mahalliy madaniyatning birlashish jarayoni
|
Glossary
Foydalangan adabiyotlar - 1. “O’zbekiston tarixi” Q. Usmonov, M. Sodiqov, S. Burxonova, Toshkent 2006
- 2. “O’zbek davlatchiligi tarixi” Azamat Ziyo ,
- Toshkent 2001
- 3. “O’zbekiston tarixi” B.Eshov, A.Odilov
- Toshkent 2013
- 4. “O’zbekiston tarixi” D.O’roqov, A. SHaropov
- Toshkent 2013
Do'stlaringiz bilan baham: |
