Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Mis (Cu). Mis mikroelementi oksidlovchi fermentlar guruhi tarkibiga kiradi
va o‘simlik hayotida asosiy element hisoblanadi. Askorbinoksidaza fermenti
tarkibida 0,15-0,25% mis bor. Shu mikroelement yetishmaganda polifenoloksidaza
umuraan faoliyatsiz bo‘lib qoladi. o‘simlik hujayrasidagi oksidlanish-qaytarilish
jarayonlarida mis birikmalarining ishtirok etishining sababi ham ana shunda. Nafas
olishning kuchayishi o‘z navbatida o‘simlikda uglevod almashinishini va oqsilning
sintez bo‘lishini tezlashtiradi. Bularning hammasi o‘simlikning umumiy holatini
yaxshilaydi, jumladan uni zamburug‘ kasalliklariga chidamliligini oshiradi.
Mis asosan yaproq xloroplastlarida to‘planib, xlorofillni buzilishdan
saqlaydi. Bu liam oqsilning kuchli sintez bo‘lishi natijasidir. Oqsil ko‘p bo‘lgan
taqdirda rang beruvchi xlorofill moddasi oqsil bilan qo‘shilib uning chidamliligi
oshadi, bu esa yaproq va umuman o‘simlikning hayotiy faoliyatini kuchaytiradi,
fotosintez jarayonini uzaytiradi va natijada urug‘ hosili liamda undagi uglevodlar
miqdorini ko‘paytiradi. Mis o‘g‘iti lavlagida shakarni, moyli o‘simliklarda yog‘ni,
beda, lavlagi, kartoshka va boshqa o‘simliklarda «C» vitaminning miqdorini
ko‘paytiradi.
Qizig‘i shundaki, mis birikmalari (bor, marganes va rux birikmalari singari)
o‘simliklarning suv rejimiga va ularning qurg‘oqchilikka hamda sovuqqa bardosh
berishiga ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatib, yaproqlarda suvni sezilarli darajada
ko‘paytiradi.
Mikroelementning bunday ta’siri uning o‘simlik hujayrasi protoplazmasining kolloid kimyoviy xossasiga qisman ta’sir etishi, hujayrani cho‘ziluvchan qilishi va suv o‘tkazish xossasini kamaytirishi kabi qobiliyatga ega bo‘lishi bilan izohlanadi. Mis yetishmasligi tufayli yuz beradigan kasalliklardan mevali daraxtlardan yuqori qismining qurib qolishi (ekzamtema) va o‘tsimon o‘simliklarni zararlaydigan xloroz, barg uchining burishib qolishi kasalliklari yaxshiroq o‘rganilgan.
Meva daraxtlari yuqori qismining qurib qolish hodisasi butun yer yuziga
tarqalgan. Ayniqsa sitrusli o‘simliklar bu kasalliklarga tez-tez chalanib turadi.
Yozda olma daraxtining tepa shoxlari quriydi. Shu kasallik tufayli daraxtning o‘sishi ham sekinlashadi. Yaproqning ba’zi joylari asta sekin quriy boshlaydi.
Kasallikning tez rivojlanishi natijasida yangi yaproqlar burishib qoladi va to‘kiladi,
novdaning yuqori qismi quriydi. Ko‘pincha suli, arpa, bug‘doy va boshqa g‘alla
o‘simliklari ham xloroz, barg uchlarining qurib qolishi kasalliklari bilan
zararlanadi.
O‘simlik qattiq zararlanganda o‘sishdan to‘xtaydi va qurib qoladi. Mis
birikmalaridan foydalanib, bu kasalliklarning hammasini yo‘qotish yoki butunlay
bartaraf qilish mumkin. O‘simliklarda misning o‘rtacha miqdori 0,0002% yoki 1kg og‘irlik hisobiga 0,2 mg ga to‘g‘ri keladi. o‘simlik hujayrasida 2/3 qism mis
erimaydigan, birikkan holda uchraydi. o‘simlikning o‘suvchi qismlari va urug‘i
nisbatan misga boy bo‘ladi. Bargdagi misning 70% xloroplastlarda konsentrlanadi.
Ma’lum darajada misning fiziologik ahamiyati uning mis tutuvchi oqsillar va
fermentlarning tarkibiga kirishi bilan belgilanadi.
Qishloq xo‘jaligida keng qo‘llaniladigan misli mikroo‘g‘itlar jumlasiga mis
kuparosi, misli kukun va mis kolchedani kiradi.