|
2.2. II-jahon urushi yillarida O`zbekistonliklarning g`alabaga qo`shgan hissasi.
Ikkinchi jahon urushi XX asrning eng dahshatli fojiasi sifatida tarixga kirdi. Boshlangan urush butun insoniyat boshiga tushgan mudhish kulfat ekanligini teran xis etgan O`zbek xalqi fashizmdan faqat SSSR ni emas, eng avvalo, O`zbekistonni himoya qilishni, uni yana bir bor bosqinchidan saqlab qolishni maqsad qilib qo`ygan edi. Respublikada hayotning barcha jabhalari tezda harbiy izga ko`chirildi. O`zbekistonga hammasi bo`lib 104 ta zavod va fabrika evakuasiya qilindi, 280 ta yangi sanoat korxonasi qurildi. O`zbekiston urush davomida frontga 2100 ta samolyot, 17342 ta aviamotor, 2318 ta aviabomba, 17100 ta minomyot, 60 mingga yaqin harbiy-kimyoviy apparatura, 22 mln.dona mina va 560 ming dona snaryad, 1 mln. dona granata 300 ming parashyut va boshqa ko`pgina harbiy anjomlari yetkazildi. qishloq xo`jalik xodimlari mamlakatga 4 mln. 806 ming tonna paxta, 54,1 ming tonna pilla, 1282 ming tonna don, 482 ming tonna kartoshka va sabzavot, 57,5 ming tonna meva va uzum, 36 ming tonna quruq meva, 159 ming tonna go`sht, 22,3 ming tonna jun va boshqa mahsulotlar yetkazib berdilar.
Urush yillarida O`zbekiston fani va madaniyati xodimlari ham tarixiy g`alabani qo`lga kiritishda baholi qudrat o`z hissalarini qo`shdilar. Jami bo`lib ikkinchi jahon urushiga O`zbekistondan 1 mln.433 kishi safarbar etildi. Bu o`sha davrdagi O`zbekistondagi urushga yaroqli aholining 50-60 % ini tashqil etar edi. O`zbekistonlik 120 ming dan ortiq urush frontlarida mardlik va matonatlik ko`rsatgani uchun jangovor orden va medallarga, 338 kishi esa qahramon unvoniga sazovor bo`ldi. 32 nafar O`zbekistonlik askar uchchala darajadagi Shuhrat ordeni bilan mukofotlandi. Ahmadjon Shukurov, Mamadali Topiboldiyev, Tuychi Eryigitov, Sobir Rahimov, Mamasharif Fayozov kabi qahramonlarimizning nomlari xalqimiz qalbida abadiy saqlanib qoladi. Xullas, O`zbek xalqi ikkinchi jahon urushi yillarida front ortidagi shavkatli mehnati va janggohlardagi jangovor jasoratlari bilan fashizm ustidan qozonilgan buyuk g`alabaga o`zining munosib hissasini qo`shdi. Urushdan keyingi yillarda O`zbekistonda sho`rolar istibdodi yanada kuchaydi. 50-80 yillar davomida respublikamiz xalq xo`jaligi rivojlanganligini hech kim inkor etmaydi. Lekin O`zbekistonga, asosan, xom ashyo yetkazib beruvchi manba sifatida qaraldi. Bu esa respublika iqtisodiyotining bir tomonlama rivojlanishiga olib keldi. Bunday siyosat oqibatida boy xom ashyo resurslarini tayyor mahsulotga aylantirishni imkoni yo`q edi. O`zbekistonda yetishtirilgan paxta, pilla va boshqa mahsulotlarni huzurini ularni qayta ishlab tayyor mahsulot chiqaradigan mintaqalar ko`rardilar. Urushdan keyingi har besh yillikda O`zbekistonda o`rta hisobda 100 tagacha va undan ham ko`prok sanoat ob`yekti ishga tushirildi. 1985 yilga kelib O`zbekistonda 1500 dan ortiq yirik ishlab chiqarish, ilmiy ishlab chiqarish birlashmalari, kombinat va korxonalar bor edi. Sanoat mahsulotini ishlab chiqarish 1940 yildagiga nisbatan 20 barobardan ziyodroq oshdi. Xuddi shu yillar ichida elektr energiyasini ishlab chiqarish 180 barobarga oshdi. Markaziy Osiyoda eng yirik bo`lgan va yiliga 3 mln. kilovat soat energiya beradigan Sirdaryo GRESi bunyod etildi. 80-yillarning boshlarida O`zbekistonda 100 dan ortiq mashinasozlik va metal ishlovchi korxonalar bor edi. Ular orasida paxtachilikka mo`ljallangan qudratli traktorlar ishlab chiqaradigan Toshkent traktor zavodi, paxta terish mashinalari chiqariladigan «Toshqishloqmash» va «Chirchikqishloqmash», «Toshkent» ekskavator zavodlari va boshqa ko`pgina korxonalar bo`lib, ularning mahsulotlariga respublikada va uning tashqarisida ham talab katta edi. 60-70 yillarda kimyo sanoati, neft, toshko`mir, gaz, tog`-kon sanoati rivojlandi. Oltin ishlab chiqarish sanoati vujudga keltirildi. Biroq mustamlaka sifatida qaralgan respublikamiz o`z boyliklaridan mustaqil foydalana olmas edi. O`zbekiston tuprog`ida qurilgan va ma`lum darajada ahamiyatlirok bo`lgan sanoat korxonalarining 30 % i Ittifoq tasarrufida, 60 % i Ittifoq Jumhuriyat tasarrufida batamom markazga buysunar edi. Faqat 10 % gina sanoat korxonasi bevosita O`zbekistonga bo`ysungan va respublika iqtisodiyotida hal qiluvchi o`rin tutmagan.
«O`zbekistonda ishlab chiqarilgan sof oltinning 10 %i, uran va boshqa nodir metallarning oxirgi gramigacha, paxta tolasining 96 %i zo`ravonlik bilan hech kimdan so`ramasdan markazga (Rossiyaga) olib ketilgan».
O`zbekistonda paxtachilikni rivojlantirish manfaatlarini ro`kach qilib, kuchli kimyo sanoati vujudga keltirildi. O`zidan zaharli moddalarni atrofga tarqatuvchi bunday korxonalar aholi zich joylashgan vohalar va shaharlarga joylashtirildi. Natijada ekologik vaziyat yomonlashdi. O`zbekistonda aholining tabiiy o`sish sur`atlari baland bo`lishiga qaramay, aholini ish bilan ta`minlash dasturi ishlab chiqilmadi. Oqibatda butun boshli ishsizlar armiyasi vujudga keldi.
Sho`rolar hukumati O`zbekiston qishloq xo`jaligini ilgarigi yillardagidek bir tomonlama rivojlantirish yo`lidan olib bordi va asosan paxtachilik taraqqiyotiga e`tiborni qaratdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
