Toshkent viloyati axborot texnalogiyalari texnikumi axborot xavfsizligi fanidan

9-Mavzu
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarida xavfsizlik modellari va ularning qo‘llanilishi
Reja:
1.Kompyuter tizimlari modellari va ularning qo‘llanilishi
2. Kompyuter tarmoqlarida xavfsizlik modellari va ularning qo‘llanilishi

Kompyuter tarmogʻi "tarmoq abonenti", "stansiya" va "fizik uzatish muhiti" kabi tarkibiy qismlardan tashkil topgan boʻladi.

1. Tarmoq abonenti tarmoqda axborotni yuzaga keltiruvchi yoki uni isteʻmol qiluvchi ob`ektdir.
2. Stansiya– axborot uzatish va qabul qilish bilan bogʻliq vazifalarni bajaruvchi ob`ektdir. Alohida kompyuterlar, kompyuter majmualari, terminallar, sanoat robotlari, programmaviy boshqaruvli dastgohlar va shu kabilar tarmoq abonentlari boʻlishlari mumkin va xar bir abonent stansiyaga ulanadi. Abonent va stansiya birgalikda "abonent tizimi“ deb ataladi. Abonentlarning oʻzaro aloqasini tashkil etish uchun fizik uzatish muhiti mavjud boʻlishi kerak.
3. Fizik uzatish muhiti– elektr, radio yoki boshqa signallar yordamida amalga oshiriladigan aloqa kanali va ma`lumotlarni uzatish, qabul qilish qurilmalaridir.
Fizik uzatish muhiti negizida abonent tizimlari oʻrtasida axborot uzatishni ta`minlovchi kommunikasion tarmoq tashkil etiladi. Bunday yondashuv har qanday
komppyuter tarmogʻini abonent tizimlari va kommunikasion tarmoq yigʻindisi sifatida koʻrish imkonini beradi. Kompyuterlarni bir-biri bilan bogʻlashda ikki xil usuldan foydalaniladi:
- kabel yordamida bogʻlash. Bunda kompyuterlar bir-biri bilan koaksial, juftli oʻramli va shisha tolali kabellar orqali maxsus tarmoq platasi yordamida bogʻlanadi.
- simsiz bogʻlanish. Bunda kompyuterlar bir-biri bilan simsiz aloqa vositalar yordamida, yaʻni radio toʻlqinlar, infraqizil nurlar, WiFi va Bluetooth texnologiyalari yordamida bogʻlanadi.
Kompyuter tarmoqlari quyidagi belgilari boʻyicha tasniflanadi:
1. Geografik (hududiy) joylashuvi boʻyicha;
2. Ishlab chiqarish boʻlimlarining miqyosi boʻyicha;
3. Boshqarish usuli boʻyicha;
4. Axborotni uzatish tezligi boʻyicha;
5. Aloqa (ulanish) topologiyasi tuzulishi boʻyicha.
Kompyuter tarmoqlari geografik (hududiy) joylashuvi boʻyicha quyidagilarga boʻlinadi:
 PAN – (PERSONAL- AREA NETWORK) – shaxsiy tarmoq bo’lib, bu kompyuter qurilmalarining simsiz tarmog`i.
 LAN (LOCAL-AREA NETWORK) - Lokal tarmoq chegaralangan sohadagi kompyuterlarni birlashtirish imkoniyatini beradi.
 CAN (CAMPUS-AREA NETWORK) - Kampus tarmoq, oʻzaro yaqin binolarda joylashgan lokal tarmoqlarni birlashtirish uchun moʻljallangan.
 MAN (METROPOLITAN AREA NETWORK). Shahar kabi kattalikdagi geografik mintaqani qamrab olgan aloqa tarmogʻi. MANlardan foydalanishdan maqsad uzoq masofalada telefon simlarini tarqatishni oldini olishdan iborat.
Uyali telefon tizimlari asosan MANlardan iborat.
 WAN (WIDE AREA NETWORK). Davlat kabi yirik geografik hududni oʻz ichiga oladi. Ularga Tymnet, TeleNet, UniNet, AccuNetlarni misol keltirish mumkin. Internet tarmogʻi minglab WANlarni birlashtiradi. Albatta, koʻpgina telefon tizimlari ham WANlardan iborat.
 GAN (Global-Area Network)- Barcha davlatlar va kontinentlarni birlashtiruvchi hamda yer sharining ixtiyoriy nuqtasidagi axborot resurslariga murojaat qilish imkoniyatini beruvchi umumplanetar tarmoq.
Ishlab chiqarih, tashkilot miqyosi boʻyicha tarmoqlar quyidacha farqlanadi:
 Boʻlimlar tamogʻi;
 Kampuslar tarmogʻi;
 Tashkilot, kompaniya tarmoqlari.
Bosqarish usullari boʻyicha tarmoqlar quyidagicha boʻlishi mumkin:
“Mijoz – server” tarmoqlari;
– Mijoz – bu tarmoqqa soʻrovlar beruvchi (kompyuter yoki dastur) ob`ektdir. Yoki boshqacha aytganda Mijoz- bu tarmoqni abonenti boʻlib, faqat tarmoq resurslaridan foydalanadi, ya`ni tarmoq unga xizmat qiladi.
– Server – bu tarmoqqa xizmat koʻrsatuvchi (kompyuter yoki dastur) ob`ekt. Yoki boshqacha aytganda Server- bu tarmoqni abonenti boʻlib, boshqa abonentlarga oʻzining resurslarini taqdim etadi, oʻzi esa boshqa abonentlarni resurslaridan foydalanmaydi, yaʻni faqat tarmoqga xizmat qiladi.
“Peer–to Peer” (teng huquqli) tarmoqlar bir rangli tarmoqlar, yani tarmoqdagi barcha kompyuterlar bir xil kirish va resurslar huquqiga ega.

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Tarmoqning qanday turlari mavjud?
   
2. 
   Kompyuter tarmoqlari qanday tasniflanadi?