Toshkent viloyat davlat pedagogika instituti

11-TOPSHIRIQ. «Mаqsаd sаri оlg’а!» grаmmаtik o’yinini tаshkillаshtiring. Ushbu «Mаqsаdli diаgrаmmа»ning mаrkаzigа yеtish uchun dоirаlаrni kеtmа-kеt bоsib o’tishga e’tibor qarating.


1- bоsqich: Bеrilgаn hаrflаrni o’z o’rnigа qo’yib so’zlаr yasаng.
2-bоsqich: Yasаlgаn so’zlаrdаn bеrilgаn sintaktik qoliplarga mоs so’z birikmаlаrini tuzing.
3-bоsqich: So’z birikmаlаridаn bеrilgаn tаvsifgа mоs gаplаr tuzing.
4-bоsqich: Gаplаrdаn mаtn tuzing. Mаtngа «Сув – ҳаёт манбаи» dеb nоm bеring. Tuzilgаn so’z, so’z birikmаsi vа gаplаr orqali mаtn sаrlаvhаsining mа’nоsini оchib bеrish ko’zdа tutilishi lоzim.



12-TOPSHIRIQ. Matndan so’z birikmalarini ajratib, ularni tuzilishiga ko’ra tasniflang.


Siz – qochoqsiz, nari-beri til uchida menga bir narsa yozgandek bo’lib qochgansiz. Ikki yil bo’yi Marg’ilon kelib yurishingizni men o’zimcha yechdim, lekin topib yechdim: Sizning barcha mashaqqatlaringiz – dushmanlaringizdan o’ch olish uchun bo’lganini angladim. Yo’qsa, meni ko’rar edingiz, ko’rgingiz kelmaganda ham, boshqalar Sizni ko’rar edilar, to’yar edilar.

(A.Qodiriy. "O’tkan kunlar")

13-TOPSHIRIQ. [I^q.k.+I^e.k.] va [I^b.k.+I^e.k.] qurilish qoliplari orqali voqelanuvchi so’z birikmalarini taqqoslab, farqli belgilarini izohlang.


14-TOPSHIRIQ. Berilgan so’z birikmalarining qurilish qoliplarini belgilang.
NAMUNA. Bittalab ajratmoq: [I_rav.+I_fe'l].


Bittalab ajratmoq, uchala qiz, tezda ketmoq, avval borib, barg tukkan, siyosiy fikr, buloqning suvi, birdan o’zgarmoq, tog’lik yigit, uning fikri, gulni asramoq, katta-katta binolar.


15-TOPSHIRIQ. Berilgan so’z birikmalari qismlarining bog’lanish usullarini tahlil qiling va qurilish qoliplarini belgilang.

NAMUNA. Obod qishlog’im – so’z birikmasi, qismlari bitishuv usulida bog’langan, qurilish qolipi: [I_rav.+I_fe'l].

Obod qishlog’im, tol bargi, daladan qaytmoq, qadrdon do’stim, shahar ko’chalari, bunday o’lkada, past-baland uylar, haqqini olmoq.


16-TOPSHIRIQ. Matndagi so’z birikmalarini aniqlang hamda qurilish qoliplarini belgilang.
NAMUNA. So’nggi bir oy – so’z birikmasi, qurilish qolipi: [I_sifat.+I_ot].


... So’nggi bir oy ichida bu ko’rimsizgina bino men uchun dunyoda eng ko’rkam, eng ziynatli, eng orombaxsh bir joyga aylangan edi. Men uning oldidan yuragimni hovuchlab, Muqaddasim, sevgilim yashagan ikkinchi qavatdagi balkonli xonadan, xonaning derazalariga tutilgan harir to’r pardasidan ko’zlarimni uzolmasdan, uni ko’rmasam ham har safar qalbim nafis va totli tuyg’ularga to’lib o’tardim ...
(O.Yoqubov. "Muqaddas")


17-TOPSHIRIQ. So’z birikmalari va sodda gapning formal-funksional yo’nalishda belgilangan qurilish qoliplarini sharhlang: [I_q.k.+I_e.k.], [T-H], [AK_k], [AK_k+ AK_k].


18-TOPSHIRIQ. Bеrilgаn fe’llar bilan sintaktik munosabatga kirishиб сўз бирикмаси ҳосил қила оладиган сўзларни toping vа slаyd kаtаklаrini to’ldiring. Сўз бирикмаларинининг бирикиш усулига изоҳ беринг.


19-TOPSHIRIQ. Berilgan so’z birikmalarining sintaktik sinonimlarini hosil qiling.


Do’stlarimning biri, hosildan nishona, telefonda sezib qoldim, uzumdan yedim, do’stim orqali bildim, tayoq bilan urdim.