Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
3-Расм.
Темирбетондан қурилган тоннел қопламаси конструкцияларининг 
бетон юзасидаги нуқсонлар
 
Заиф тогли жинсларда, тоннел қулаши натижасида, қулаш-
нинг беқарор барқарорлашуви содир бўлади, бу катта тош массала-
рининг янада қулаши билан таҳдид қилинади, бу эса бундай 
тоннелларни тиклашда катта хавф туғдиради. Қопламанинг бузили-
ши тўлиқ ёки қисман бўлиши мумкин, яъни қопламанинг алоҳида 
элементлари сақланиб қолиши мумкин. Тоннелларнинг энг муҳим 
вайрон этилиши юқори магнитудали зилзилалар таъсирида содир 
бўлади. Сейсмик таъсирларнинг оқибатлари тоннелларнинг ҳар 
қандай участкаларини ва асосан портал ва порталга яқин бўлим-
ларни бузилишига олиб келади. Турли мақсадлар учун ишларни 
олиб бориш, шунингдек, кўпинча ушбу жойларда тоннел қоплама-
ларининг вайрон қилинишига сабаб бўлади. Тоннел қопламасининг 
структуравий нуқсонларига мисоллар 3-4-расмларда келтирилган 
[15]. Шу билан бирга, улар тузилмавий бўлмаган таъмирланадиган 
нуқсонларга қуйидагилар киради: 

---

889 
1. Бетон юзага чиқиб кетиш ва қолип мос равишда ўрнатилма-
ганлиги, қоришманинг етарлича қаттиқлиги ва оқиши туфайли 
ҳосил бўлади. 
2. Бетон юзасидаги ажралишлар қолипга яқин жойда сув ва 
ҳаво тўпланиши, бетоннинг зичлиги етарли эмаслиги туфайли 
ҳосил бўлади. 
3. Ёриқлар чўзилиш-қисқариш (ҳимоя қатлами ичида) туфайли 
монолит бетонлаштиришнинг технологик жараёнлари бузилганда 
пайдо бўлади. Бундан ташқари бетоннинг ҳисобий қаршилик кучи-
дан ошадиган юкларнинг таъсири туфайли кучланиш контсентра-
цияси жойларида пайдо бўлади. 
Тузилмавий турга тегишли нуқсонлар қуйидагилардан иборат: 
1. Ёриқлар, тешиклар, механик шикастланишлар ва бошқалар 
бетоннинг қаршилик кучидан ошадиган таъсирлар остида, шу жум-
ладан. иншоотларни қуриш ва улардан фойдаланиш қоидалари 
бузилган тақдирда. 
2. Ҳимоя қатламининг қалинлиги, қолипни нотўғри ўрнатили-
ши ёки силжиши, ҳимоя қатламини юлиб ташлашлик, қистирмалар-
нинг йўқлиги ва бошқалар. 
3. Эзилган бетон ососида бетон аралашмаси табақалаштирил-
ганда, бетон аралашманинг асоссиз юқори қаттиқлиги, цемент 
сутини чиқиб кетиши ва ҳк. 
4. Бетондаги бўшлиқлар бетон қоришмасининг арматура ва 
қолипдаги музлаши натижасида, шунингдек технологик бирик-
малар жойларида, илгари ётқизилган бетоннинг эрта ўрнатилиши 
ва асоснинг етарли даражада тайёрланмаганлиги билан ҳосил 
бўлади, устки қатламларни ётқизишда ҳам. 
5. Ёриқлар ҳарорат ёки бетон экзотермияси, бетон иситиш 
параметрлари ёки бетонни парвариш қилиш талаблари бузилиши 
сабабли ишлаб чиқариш жараёнида бетоннинг ҳарорат фарқи нати-
жасида пайдо бўлади. Уларнинг конструктив келиб чиқиши кенгай-
тирувчи чоклар орасидаги рухсат этилган масофани ортиқча олиш, 
девор иншоотларининг устлари, пойдевор плиталари ва бошқалар 
билан туташган зонасида арматурларнинг йўқлиги, тор доирадаги 
қисқариш хусусиятларини инобатга олмаганлиги сабабли бўлади. 
6. Сувни филтрланиши оқибатида капилляр, шунингдек ёриқ-
лар, бўшлиқлар, бетонлаш чоклари ва кенгайтирувчи бўғинлар 

---

890 
орқали - монолит тоннел қопламасининг сув ўтказмайдиган 
қопламасидаги нуқсонлар натижасида пайдо бўлади.