Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
Фойлаланилган адабиётлар рўйхати 
 
1.
Николаев А.Б., Алексахин С.В., Кузнецов И.А., Строганов 
В.Ю. Автоматизированные системы обработки информации и 

---

655 
управления на автомобильном транспорте. Учебник. М.: Академия, 
2003, - 224с. 
2.
Касимов, О. К., & Ражапова, С. С. (2019). ИТС В АВТО-
ДОРОЖНОЙ ИНФРАСТРУКТУРЕ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИС-
ТАН. 
Экономика и социум
, (4), 393-397. https://elibrary.ru/item. 
asp?id=38595079 
3.
Ражапова, С. С. (2018). ЗАКОНОДАТЕЛЬНАЯ ОСНОВА 
ВНЕДРЕНИЯ 
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫХ 
ТРАНСПОРТНЫХ 
СИСТЕМ В ТРАНСПОРТНЫЙ СЕКТОР УЗБЕКИСТАНА. 
Эко-
номика и социум
, (5), 1010-1014. https://www.elibrary.ru/item. 
asp?id=35682713 
4.
 
http://logistic-info.org.ua/informacionnye-potoki/page-2.html 
 
 
Rasulova Durdona Gayratovna
(Toshkent avtomobil yo‘llari texnikumi o‘qituvchisi) 
Xotamov Behruz Bohodirovich
(TURIN politexnika universiteti 2 bosq`ich talabasi ) 
 
ZAMONAVIY TRANSPORT LOGISTIKASI 
Bugungi kunda ishlab chiqarishni kompyuterlashtirish va iqtiso-
diyot globallashuvining zamonaviy sharoitida u yangi raqamli hayot 
tarziga jadal o‘tmoqda. Iqtisodiy jarayonlarni raqamlashtirish, faoliyat-
ning barcha sohalariga innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha 
ishlar olib borilmoqda. O‘zbekistonda axborot texnologiyalari, transport 
va transport infratuzilmasidan samarali foydalanish mexanizmini yo‘lga 
qo‘yish choralari ko‘rilmoqda
1
. Shu bilan birga, yuk oqimlarini tashkil 
etish va boshqarish amaliyotiga logistikaning zamonaviy usullari va 
texnik vositalarini joriy etish sur’ati hali ham yetarli emas. Bugungi 
kunda zamonaviy sharoitda iqtisodiyotni ishlab chiqarish va 
iqtisodiyotni globallashtirish yangi raqamli tuzilishning jadal rivojlan-
moqda. Iqtisodiy jarayonlarni raqamlashtirish va faoliyatning barcha 
sohalarida innovatsion texnologiyalarni joriy etish amalga oshirilmoqda. 
Eng raqamlashtirilgan sohalar qatorida transport logistikasi hisoblanadi. 
Tashuvchilar, mijozlar va mijozlar o‘rtasida zudlik bilan mа’lumot 
almashish, bozor talablariga darhol javob berish imkoniyati mavjud 

---

656 
bo‘lmaganda, tа’minot zanjirlarini samarali rivojlantirish va ishini 
tashkil etish zamonaviy texnologiyalarsiz mumkin emas.
Hozirgi vaqtda raqamli texnologiyalar transport kompaniyalari 
muvaffaqiyati va raqobatbardoshligining asosiy elementidir, chunki ular 
ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati va tezligiga bevosita tа’sir qiladi. 
COVID-19 pandemiyasi davrida xalqaro transport va logistika sanoati 
eng koʻp zarar koʻrgan sohalardan biri boʻldi. Salbiy oqibatlar turli 
tarkibiy qismlarga asoslanadi, masalan, davlat chegaralarining yopilishi, 
odamlar va tovarlarning harakatiga cheklovlar qo‘yilishi, talab va xarid 
qobiliyatining pasayishi. Pandemiya tufayli yuzaga kelgan iqtisodiy va 
ijtimoiy cheklovlar innovatsion boshqaruv modellari, raqamli xizmatlar 
va platformalarga o‘tish uchun o‘ziga xos turtki bo‘ldi. Bugungi kunda 
iqtisodiyotni raqamlashtirish doirasida logistika xizmatlari bozorida 
xarajatlarni optimallashtirish va kompaniyaning logistika xizmati 
darajasini oshirish imkonini beruvchi ko‘plab raqamli texnologiyalar 
mavjud
2
. 
Logistikadagi innovatsion jarayonlar mijozlar va tashuvchilar, 
tovarlar va xizmatlar haqidagi mа’lumotlarga tezkor kirish hisobiga yuk 
tashish samaradorligini oshirishga yordam beradi. Har qanday tijorat 
kompaniyasining asosiy maqsadi, sohaga yo‘naltirilganligi va hajmidan 
qat’i nazar, ko‘rsatilayotgan xizmatlar yoki ishlab chiqarilgan 
mahsulotlar hajmini oshirish, sotish bozorini kengaytirish, taqdim 
etilayotgan tovarlar, xizmatlar sifatini oshirish orqali erishish mumkin 
bo‘lgan foydani maksimal darajada oshirishdir. Biroq, zamonaviy 
sharoitda ushbu maqsadlarga erishish uchun transport kompaniyasi 
raqobatbardosh faoliyat yuritish, shuningdek, sohaning asosiy mijozlari 
bilan hamkorlik qilish uchun barcha zarur raqamli texnologiyalar bilan 
jihozlangan bo‘lishi kerak. Logistika xizmatlari murakkab va ko‘p 
funktsiyali jarayon bo‘lib, unda raqamli texnologiyalar asosiy omil 
hisoblanadi, chunki ular ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati va tezligiga 
bevosita tа’sir qiladi. Sanoatni raqamlashtirish sharoitida paydo bo‘lgan 
keskin raqobat sharoitlari katta va kichik tashkilotlarning egalari 
kompaniyaning bozorda ishonchli mavqeiga olib keladigan va o‘z 
maqsadlariga erishishga hissa qo‘shadigan yo‘llarni izlashlariga olib 
keldi. Yangi kelganlar transport xizmatlari bozoriga kirib, o‘z faoliyatini 
innovatsion texnologiyalar yordamida qurmoqda. Ushbu segment 
doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va agar o‘rta darajadagi transport 
kompaniyalari o‘zlarining yuk tashishlarini tashkil qilishda raqamli 

---

657 
texnologiyalarni joriy etish uchun etarli moliyaviy resurslarga ega 
bo‘lmasa, bir necha yil ichida ular bozorni tark etishga majbur bo‘ladi
4
. 
Bugungi kunda transport-logistika sohasini raqamlashtirishga 
to‘sqinlik qilayotgan bir qator omillarni aniqlash mumkin: 
- transport kompaniyalari tomonidan o‘zgartirish zarurligini 
tushunish; 
- transport kompaniyalarining o‘zgarishlarga tayyorligi; 
- moliyaviy imkoniyatlar; 
- kompaniyaning hajmi; - professional xodimlar. 
Yuk tashishning norentabelligi va past rentabelligi eskirgan 
transport texnologiyalari, past mehnat unumdorligi, yuqori tа’mirlash 
xarajatlari, shuningdek, yoqilg‘i va ehtiyot qismlar narxining oshishi 
hisoblanadi. Raqamli texnologiyalarni qo‘llagan holda transport-
logistika infratuzilmasini rivojlantirishning asosan ekstensiv modelidan 
intensiv modeliga o‘tish zarur, bu esa ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini 
va natijada raqobatbardoshlikni oshirishni tа’minlaydi
4
. 
Zamonaviy 
avtomashinalar 
ishlab 
chiqaruvchilari 
hozirda 
kompyuterlar kabi “aqlli” avtomobillarni yaratmoqdalar, ularda 
haydovchilar o‘rnatilgan sensorlardan avtomobilning ishlashi haqida 
mа’lumot olishlari mumkin. "Aqlli" dvigatellardan foydalanish ish 
sharoitlariga qarab turli yonilg‘i manbalarini almashtirishga yordam 
beradi. Avtotransportga o‘rnatilgan dasturiy tа’minot avtomobilni o‘z-
o‘zidan tiklash, baxtsiz hodisalardan qochish, nosozliklarni topish va 
tuzatish imkonini beradi. Raqamli transformatsiya kontekstida transport 
va logistika infratuzilmasida qo‘llaniladigan eng so‘nggi innovatsion 
vositalar xarajatlarni oshirmasdan bajarilgan ish sifatini saqlab, 
xarajatlaringizni optimallashtirishga yordam beradi. 
Tovarlarni qayta ishlash, saqlash va tarqatish uchun mas’ul bo‘lgan 
multimodal transport-logistika markazlarini tashkil etish hisobiga 
transport-logistika infratuzilmasi rivojlana boshladi. Bunday markazlar, 
shuningdek, tovar oqimlarini axborot va huquqiy qo‘llab-quvvatlaydi. 
Multimodal transport-logistika markazlari katta hajmdagi mahsulotlarni 
qabul 
qilishlari 
va 
qayta 
ishlashlari 
mumkin. 
Raqamli 
texnologiyalarning transport-logistika sohasiga faol tatbiq etilishi tufayli 
mahsulotlarning yuqori sifati saqlanib qolmoqda, yetkazib berish 
muddatlari qisqarmoqda.
Raqamli asr saqlash uslubini o`zgartirdi. Aksariyat korxonalar 
omborlardan foydalangan holda ishlayotganligi sababli, texnologik 

---

658 
taraqqiyot omborlarni saqlash va saqlasni tashkil etish usulini tubdan 
o`zgartirdi. Ishlarni tezlashtirish va oshirish maqsadida omborxonalarda 
turli texnologiyalar va dasturiy ta`minotlar o`rnatila boshlandi. Omborlar 
samarali va qattiq jadval asosida ishlashi kerak. Ma`lumotlar butun 
ta`minot zanjiri jarayonida mijozlarning ortib borayotgan ehtiyojlarni 
qondirish yaxshi tuzulgan bo`ladi. To`gri boshqaruv tizimi omborni 
boshqarishda muhim ahamiyatiga ega. Noto`g`ri tizim insonning 
keraksiz xatosini keltirib chiqarishi mumkin, natijada jarayonni buzadi 
va ishlash sekilashtiradi. Hozirgi texnologik dasturiy tа’minotdan 
foydalanish omborlarni katta afzalligi shundaki boshqarishni juda 
samarali qildi, katta mа’lumotlarni tahlil qilish, boshqaruvni monitoring 
va nazorat faoliyatini yaxshilash, tadbirkorlar o‘zlarining ichki va tashqi 
resurslarini yaxshiroq nazorat qilishlari imkonini berdi. Texnologiya 
ushbu so‘rovlarni bajarish usulini yaxshilaydi
3
. Katta mа’lumotlar tahlili 
va boshqa integratsiyalashgan texnologiyalar tufayli omborlar juda 
samarali bo‘ladi. Turli texnologiyalar tufayli mа’lum bir omborning 
ehtiyojlarini oldindan aytish imkoniyatga ega bo‘ldi. Oldindan 
rejalashtirish qobiliyati xavfni minimallashtirish va mijozlar ehtiyojlarini 
qondirishga yordam berishning samarali usuli hisoblanadi. Keng 
mа’noda raqamlashtirish jarayoni axborotni qayta ishlash, yaratish va 
almashishga qaratilgan innovatsion texnologiyalardan faol foydalangan 
holda ijtimoiy-iqtisodiy sohani o‘zgartirishni anglatadi.