Toshkent tibbiyot akademiyasi yuqumli va bolalar yuqumli kasalliklari kafedrasi

Antigenlik xususiyati

• Antigenlik xususiyati murakkab; 12 xil antigen tutadi. Ko’p o’rganilganlari:
• agglyutinogen
• toksin
• gemagglyutininlar

EPIDEMIOLOGIYASI

• Kasallik manbai bemor odam (kasallikning 1-kunidan to 3-4-haftasigacha), spazmatik yo’tal davrida atrofga ko’p miqdorda qo’zg’atuvchi ajratadi. Yuqish yo’li – havo-tomchi.
• Kontagiozlik indeksi – 0,7-0,75. 1 yoshgacha 10%ni tashkil etadi, 1-5 yoshda 80-85%ni tashkil etadi.
• Mavsumiyligi – bizning regionda bahor-yoz oylari.

O’zbekiston Respublikasi bo’yicha ko’kyo’tal kasalligining ko’rsatkichlari

№	Adminstrativ territoriyalar	2001 y. abs/int		2002 y. abs/int		2003 y. abs/int		2004 y. abs/int
1.	Toshkent sh.	40	1,9	62	2,9	30	1,4	20	0,9
2.	Andijon vil.	3	0,1	4	0,2	0		0
3.	Buxoro vil.	0		1		0		0
4.	Jizzax vil.	0		0		0		0
5.	Qashqadaryo vil.	1		0		0		0
6.	Navoiy vil.	0		0		0		0
7.	Namangan vil.	2	0,1	5	0,3	1	0,1	0	-
8.	Samarqand vil.	0		3	0,1	1		0
9.	Surxondaryo vil.	1	0,1	0		0		0
10.	Sirdaryo vil.	0		0		1	0.2	0
11.	Toshkent vil.	7	0,3	2	0,1	4	0,2	12	0,9
12.	Farg’ona vil.	0		1		0		0
13.	Xorazm vil.	0		0		0		0
14.	Qoraqalpog’iston Resp.	0		0		0		0
15.	Qizilqum rudmetzoloto	3	2,2	1	0,7	1	0,1	0
	Respublika bo’yicha	57	0,2	79	0,3	39	0,2	33	0,1

PATOGENEZI

Akademik Musaboev I.K. bo’yicha:

• I faza – qo’zg’atuvchining nafas yo’llariga kirishi va adaptatsiyasi.
• II faza – MNSda patologik dominant o’choqning paydo bo’lishi.
• III faza – organ va sistemalarda, ayniqsa nafas va nerv sistemalarida ikkilamchi o’zgarishlar paydo bo’lishi.
• IV faza – immunitetning paydo bo’lishi, zararlangan a’zolarning tiklanishi, infeksion jarayonning tugashi.

PATOLOGIK ANATOMIYASI

• Kasallikning kataral va spazmatik davrida nafas yo’llari katari.
• Og’ir hollarda nekrotik o’zgarishlar.
• Bronxiola shilliq pardasining nursimon bo’lishi, mushaklari spastik holatda.
• O’pkada limfo- va gemostaz.
• O’pka emfizemasi.
• Alveolalar yorilishi, interstitsial emfizemalar.
• Kichik qon aylanish doirasiada dimlanish.
• Yurak o’ng qorinchasining kengayishi, mushaklarining qalinlashishi.
• Miya kapillyarlari kengayishi, miya shishi.
• Kon’yunktiva va skleraga qon quyilishi.
• Til osti yaralari.

KLINIKASI

4 ta davrga bo’lib o’rganiladi:

• Yashirin davri, 2-3 kundan 14-15 kungacha.
• Boshlang’ich-kataral davri – 1,5-2 hafta.
• Spazmatik yutal davri – 3-4 hafta.
• Tuzalish davri – 2-4 hafta.

KO’KYO’TALNING KLINIK TASNIFI (A.D.Shvalko bo’yicha)

I. Tipik shakli:

1. engil

2. o’rta og’ir

3. og’ir

II. Atipik shakli:

1. juda sust (bilinar-bilinmas)

2. subklinik

3. ko’kyo’tal chaqaloqlarda

III. Ko’kyo’tal emlanganlarda.

Kataral davriga xos bo’lgan belgilar

• Yo’tal oddiy, kam, quruq, tumov.
• Tana harorati subfebril yoki me’yorda.
• Umumiy ahvolida o’zgarish kam, ishtahasi yaxshi.
• Umumiy qon analizida biroz leykotsitoz, EChT me’yorida.
• O’pkada quruq tarqoq xirillash.

Spazmatik yo’tal davriga xos belgilar

• Xurujli yo’tal.
• Kattaroq bolalarda avval qisqa muddatli “aura” kuzatiladi.
• Repriz.

Spazmatik xurujli yo’tal vaqtidagi bolaning ko’rinishi

• Yuzi kerkkan, qizargan, gohida ko’kargan
• Bo’yin va bosh venalari bo’rtgan
• Ko’zi qizargan, katta ochilgan, qorachiq kengaygan
• Tili oxirigacha chiqqan, uchi yuqoriga ko’tarilgan
• Qusish, beixtiyor ich ketishi, siyib qo’yish

Til ostida yaracha

Til ostida yaracha

Spazmatik yo’tal davrining xurujsiz vaqtidagi bolaning ko’rinishi

• Yuzi kerkkan, ko’kimtir-oqish tusda
• Qovoq shishgan
• Sklerada qon quyilish
• Xurujdan so’ng bola biroz holsiz, so’ng yana o’ynab ketadi

Ko’z sklerasiga qon quyilishi

Ko’z sklerasiga qon quyilishi

Ko’z sklerasiga qon quyilishi

Engil shakliga xos belgilar

• Intoksikatsiya yo’q, t – me’yorda
• Uyqu va ishtaha o’zgarishsiz
• Spazmatik yo’tal xos, lekin kam va qisqa (10-15 marta/sut.)
• Qusish yo’q, kislorod etishmovchiligi yo’q

O’rta og’ir shakliga xos belgilar

• Intoksikatsiya yaqqol, bola darmonsiz, ta’sirchan, qaysar
• Uyqu va ishtaha buzilgan
• Tana harorati subfebril yoki me’yorda
• Yuzi oqish, shishgan, xurujda yuzi ko’kimtir
• Xuruj uzoq, tez-tez, ko’proq qusish bilan (20-30 marta/sut.)
• O’pkada timpanit, quruq va nam xirillash

Og’ir shakliga xos belgilar

• Intoksikatsiya kuchli, bola lanj, darmonsiz, adinamik.
• Uyqu va ishtaha buzilgan, bemor ozgan.
• Tana harorati 38⁰S va undan yuqori.
• Yuzi oqish, shishgan, qovoq kerkkan, shilliq pardalari ko’kimtir.
• Gohida aura, qo’rquv, bezovtalik, o’yinlarni tashlaydi.
• Xuruj ko’p (40-50 marta/sut.), og’ir, uzoq, 10-15 ta repriz bilan.
• Xuruj vaqtida sianoz, akrotsianoz.
• Yopishqoq balg’am, qusish, qon quyilishlar.
• Nafas to’xtash, hush yo’qotish, mushaklar tortishishi.
• O’pkada korobka tovushi, ko’p quruq va nam xirillash.

Atipik shaklining bilinar-bilinmas ko’rinishiga xos belgilar

• Intoksikatsiya yo’q, tana harorati – me’yorda.
• Xurujli yo’tal yo’q.
• Oddiy yo’tal 4-6 hafta davomida.
• Ko’pincha emlanganlarda kuzatiladi.

Atipik shaklining subklinik ko’rinishiga xos belgilar

• Klinik belgilari yo’q.
• Muloqotda bo’lganlar laborator tekshirib aniqlanadi (bakteriologik, gematologik, immunologik).
• Asosan emlanganlarda uchraydi.

Ko’kyo’tal chaqaloqlarda

• Og’ir kechadi.
• Yashirin davri 3-5 kun.
• Kataral davri 2-6 kun, yuqori harorat, tumov, yo’tal.
• Xuruj reprizsiz, 2-3 minut davom etadi.
• Xurujli yo’tal o’rniga aksa urish.
• Yuzida ko’karish, shish, gemorragiyalar.
• Ko’proq pnevmoniya asoratini beradi.

ASORATLARI

• Asfiksiya; o’pka, to’sh orqasi, teri osti emfizemalari; atelektaz.
• Pnevmoniya, emfizema.
• Ensefalitlar.

O’pka to’qimasidagi atelektaz o’choqlari

Chap o’pka pastki bo’lak atelektazi

TASHXISOTI

• Kliniko-epidemiologik.
• Bakteriologik.
• Serologik.
• Allergologik.

QIYOSIY TASHXISOTI

• Gripp.
• Qizamiq.
• Bronxadenit.
• Bronxial astma.
• Yot tanacha.
• Parako’kyo’tal.

DAVOLASH

• Kasalxonaga yotqizish kasalliknimg og’irligiga bog’liq, qat’iy yotoq tartibi shart emas.
• Etiotrop davo.
• Patogenetik davo.
• Desensibillovchi davo.
• Organizmning kurashish qobiliyatini oshirish.

PROFILAKTIKASI

• Vaksinatsiya – AKDS.
• Bemorni izolyatsiya qilinadi, 40 kunga.
• Bemor bilan muloqotda bo’lgan 10 yoshgacha bolalar 14 kun izolyatsiya qilinadilar.
• Immunoglobulin.