Toshkent tibbiyot akademiyasi kafedra: Tibbiy va biokimyo

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI

Kafedra: Tibbiy va biokimyo

Mavzu: Geterohalqali birikmalar. Tuzilish va xossalari.

Geterohalqali birikmalar. Tuzilishi va xossalari

Geterotsiklik birikmalar (getero... va yun. kyklos — halqa) — molekulasida halqa saqlaydigan va bu halqada ugleroddan tashqari bir yoki bir nechta boshqa elementlarning atomlari (geteroatomlar)ni tutadigan organik moddalar. Halqasida azot (N), kislorod (O), oltingugurt (S) tutadigan Geterosiklik birikmalar katta ahamiyatga ega boʻlib, ularga nuklein kislotalar, oqsillar va boshqa molekulalari tuzilishida ishtirok etadigan alkaloidlar, vitaminlar, antibiotiklar va tabiiy pigmentlar kiradi. Xalqaro nomenklaturaga asosan muhim G.b.ning trivial nomlari saqlanib qolgan, masalan, pirrol (I), furan (II), tiofen (III). Halqasida 3 tadan 10 tagacha atom tutgan monotsiklik G.b.ning nomlari ulardagi geteroatomlar (N — aza, O — oksa, S — tia, P— fosfa va h.k.)ni, aʼzolarining sonini, halqalarning toʻyingan yoki toʻyinmaganligini eʼtiborga olgan holda tuziladi

Geterohalqali birikmalar klassifikatsiyasi :

• Geterohalqali birikmalar klassifikatsiyasi :
• Halqadagi geteroatom soniga ko’ra
• Geteroatom tabiatiga ko’ra
• Halqadagi geteroatomlar soniga ko’ra
• To’yinganlik darajasiga qarab
• Halqalar soniga ko’ra

Halqadagi a’zolarning soniga ko’ra uch, to’rt besh, olti a’zoli geterohalqali birikmalarga klassifikatsiyalanadi. Ular ichida 5 va 6 a’zoli halqalardan tashkil topgan geterohalqali birikmalar keng tarqalgan va biologik ahamiyatga ega:

• Halqadagi a’zolarning soniga ko’ra uch, to’rt besh, olti a’zoli geterohalqali birikmalarga klassifikatsiyalanadi. Ular ichida 5 va 6 a’zoli halqalardan tashkil topgan geterohalqali birikmalar keng tarqalgan va biologik ahamiyatga ega:

Getero atomning tabiatiga ko’ra kislorod, azot, oltingugurt,, tellur, selen , fosfor, va boshqa elementlardan tashkil opgan geterohalqali birikmalar keng tarqalgan va biologic ahamiyatga ega :

• Getero atomning tabiatiga ko’ra kislorod, azot, oltingugurt,, tellur, selen , fosfor, va boshqa elementlardan tashkil opgan geterohalqali birikmalar keng tarqalgan va biologic ahamiyatga ega :

To’yinganlik darajasiga qarab geterohalqali birikmalar to’yinmagan , to’yingan va aromatic turlarga ajratiladi to’yingan geterohalqali birikmalarga etilenoksid etilenimin tetrogidrofuran va boshqalar kiradi :

• To’yinganlik darajasiga qarab geterohalqali birikmalar to’yinmagan , to’yingan va aromatic turlarga ajratiladi to’yingan geterohalqali birikmalarga etilenoksid etilenimin tetrogidrofuran va boshqalar kiradi :

To’yinmagan geterohalqali birikmalarga 1,4 – dioksen , pirrolin , pireazolinlarni misol qilish mumkin:

• To’yinmagan geterohalqali birikmalarga 1,4 – dioksen , pirrolin , pireazolinlarni misol qilish mumkin:

Aromatik geterohalqali birikmalarga pirrol piridin purinlar misol bo’ladi :

Halqalar soniga ko’ra geterohalqali birikmalar bir, ikki uch halqali – (kondensirlanagan) va boshqa ko’p halqali turlarga bo’linadi :

• Halqalar soniga ko’ra geterohalqali birikmalar bir, ikki uch halqali – (kondensirlanagan) va boshqa ko’p halqali turlarga bo’linadi :

Geteroatomlkarning soniga qarab bitta ikkita uchta geteroatom saqlagan va hokazo turlarga bo’linadi :

• Geteroatomlkarning soniga qarab bitta ikkita uchta geteroatom saqlagan va hokazo turlarga bo’linadi :

Ikkita har xil geteroatom saqlovchi geterohalqali birikmalar ham mavjud :

Geterohalqali birikmalarning koʻpchiligi dorivor va metabolizmda qatnashuvchi oziq-ovqat mahsulotlarida muhim korxona ega. Ularning ichidagi tibbiyot, biologiya va farmatsevtikada eng koʻp tarqalgani – bu azot saqlovchi besh va olti a'zoli geterohalqali va kondensirlangan birikmalar. Geterohalqalarning biologik faoliyati undagi atomlar tabiati, oʻzaro taʼsirlashuvlarining oʻziga xosligi, oʻrinbosarlar ta- biati bilan himoyasi. Besh va a'zoli geterohalqali birikmalar termodinamik suyuqlik boʻlishi uchun ular tabiatda keng tarqalgan.

• Geterohalqali birikmalarning koʻpchiligi dorivor va metabolizmda qatnashuvchi oziq-ovqat mahsulotlarida muhim korxona ega. Ularning ichidagi tibbiyot, biologiya va farmatsevtikada eng koʻp tarqalgani – bu azot saqlovchi besh va olti a'zoli geterohalqali va kondensirlangan birikmalar. Geterohalqalarning biologik faoliyati undagi atomlar tabiati, oʻzaro taʼsirlashuvlarining oʻziga xosligi, oʻrinbosarlar ta- biati bilan himoyasi. Besh va a'zoli geterohalqali birikmalar termodinamik suyuqlik boʻlishi uchun ular tabiatda keng tarqalgan.