Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Jamoat salomatligi, sog`liqni saqlashni
trashkil qilish va boshqarish kafedrasi
•
Tashkent Medical Academy
•
Department of Public health, organizations
and managing health care
Маъруза
ARB, onkologik va
allergikkasalliklarning
epidemiologiyasi.
Lecture
Epidemiology neurological,
oncological, allergic
diseases
Asab-ruxiy buzilishlar ijtimoiy-
gigiyenik muammodir.
•
Asab-ruxiy buzilishlarda nogironliklarning o`sishi.
•
Nogironlik 6-8% ni tashkil etadi
•
Asasb tizimi kasalliklarida nogironlarning74%
1yoki 2-guruxga kiradi.
•
21% nogironlar 30 yoshgacha.
•
90 -92% nogironlar oilada yashaydi.
•
Nogironlarning dan ko`p qismi ish joyiga muxtoj.
•
ARB dagi nogironlar orasidagi o`lim mdarajasi
pastligi ularning sonini oshishiga olib kelmoqda.
ARB da kasallanish darajasi
•
Birlamchi va umumiy kasallanish
o`rtacha 0,4
– 0,7% ni tashkil qiladi.
•
O`lim sabablari 0,03
– 0,05%
•
ARB bemorlar ko`proq yo`ldosh
kasalliklar, jaroxatlar, baxtsiz
xodisalartufayli vafot etadi.
•
Tadqiqotlar
ko`rsatishicha
Respublikamizda oxirgi yillar ichida
nevrologik
kasalliklar
darajasi
kamaygan. Lekin kamayish bir xil
emas.
Respublikaning xar xil regionlarida nevrologik
kasalliklarning o`rtacha yillik darajasi ( 100000
aholiga) (2000-2010
йй)
Region
Jami
Shu jumladan
bolalar
O`smirlar
Kattalar
( 18 yoshdan
kattalar)
Toshkent sh
4043,2
5326,0
5829,4
3197,2
Jizzax vil
1871,4
1400,0
5089,7
1788,7
Navoiy vil
2613,8
2625,2
2705,0
2581,4
Sirdaryo vil
1562,6
1130,7
2105,9
1774,8
Toshkent vil
2572,8
2784,3
3901,3
2295,3
O`zbekiston
Respublikasi
2791,2
2592,8
3803,7
2794,2
Неврологик касалликлар билан касалланиш
( 100000 ахолига)
Region
DSP
Epilepsiy
a
Serebrovaskulya
r kasalligi
Perifirik AS
kasalligi
Toshkent sh
5,8
12,8
87,2
241,6
Jzzax vil
12,0
9,2
27,2
265,5
Navoiy vil
25,8
17,5
47,4
201,1
Sirdaryo vil
7,1
25,5
19,4
77,4
Toshkent vil
3,9
11,2
80,7
285,7
O`zbekiston
respublikasi
13,7
21,5
62,6
299,4
100 000axoliga yiliga SVK
– 2791,2
•
Nevrologik
kasalliklar
strukturasida SVK uncha
yuqori o`rinni egallamasada
biz
uning
oqibatlarini-
ertanogironlikka va o`limga
olib
kelishini
bilishimiz
shart.
•
Periferik asab tizimidagi
ko`p uchraydigan
kasalliklar (lyumbago,
radikulit, nevrit,
nevralalgiya va bq.) boshqa
kasalliklarning 1/6qismini
tashkil qiladi.
Asab-ruxiy buzilishlar
ijtimoiy-gigiyenik muammo
sifatida.
ARB strukturasi:
Nevrozlar 1000 axoliga 100 tadan
–gacha
qayd qilinadi.
•
Psixopatiya 1000 axoliga 30 ta;
•
Psixozlar
1000 аxoliga 20 ta;
•
shizofreniya 1000 axoliga 5
– 6 ta
ARB biologik omillari;
•
Irsiylik va tana tuzilishi
(mikro yoki
displastik tip)
•
Xomiladorlik va tug`ruqlar, ularning
asoratlari,
•
Jins va yish (ayollar 20
– 40 yosh),
•
O`tkazilgan kasalliklari, (infeksiya,
intoksikatsiya, travmalar)
Psixologik xavf omillari
•
Shaxsning premorbid xolati,
•
Bolaligidagi psixik travama,
•
yatrogeniya,
•
Psixotravmatik situatsiyalar.
Ijtimoiy xavf omillari
•
oilaviy sharoiti
•
Oiladagi tarbiya.
•
Oilaviy axvoli (bo`ydoq yoki turmush
qurmaganlar) ma`lumoti kasbi, mexnat
faoliyati.
psixonevrologik yordamni tashkil
qilish;
•
«psixiatrik yordam to`g`risidagi qonun»
31.08.2000y.
•
Davlat asaosida va xududiy uchastka
prinspida ishlovchi psixonevrologik
uchastkalar
•
Psixiatriya statsionari
•
Psixiatrik tez yordam brigadasi
•
UASH, nevropatolog, nevrologlar.
Xavfli o`smalar va ularning ijtimoiy
–
tibbiy axamiyati
•
Xavfli o`smalar jahon aholisi uchun keng xavf
tug`dirayotgan kasalliklardan hisoblanadi.
•
Xavfli mo`smalardan o`lim ko`rsatkichi iqtisodiy
rivojlangan davlatlarda so`nggi 20 yil ichida
erkaklarda 55 % ga, ayollarda esa 40%ga ortgan.
•
JSST ma`lumotiga ko`ra ular bilan kasallanish va
o`lim 1999 yildan 2020 yilga qadar qariyib 2
barobarga ortishi taxmin qilinmoqda: birlaamchi
kasallanish 10 dan 20 mln.gacha va ro`yxatga
olinayotgan o`limlar soni esa 6 dan 12mln.gacha
o`sishi kuzatilmoqda.
•
Bu kasallik Markaziy Osiyo respublikalari
axolisi o`lim sabalari orasida asosiy sabab
lardan birini egallaydi va 4- o`rinda
turadi.Toshkentda o`lim sabablari orasida
o`smalar 2 o`rinni egallaydi (11,5%). Odatda
onkologik kasalliklari bor bemorlar birinchi
bo`lib onkologga emas, balki boshqa
shifokorlarga murojaat etadilar.
O`zbekistonda xavfli o`smalar bilan kasallanish
ko`rsatgichi Yaponiya
2,5 marta, Rossiya va
Qozog`istonga nisbatan 1,5-2,0 marta kam.
Xavfli o`smalardan o`lim ko`rsatgichi AQSh ga
nisbatan 1,6 marta, Rossiya Qozog`istonga
nisbatan erkaklar 2-3 barobar, ayollarda esa
1,4barobar kam.
Onkologik kabinent va bo`limlarning ish
faoliyatinibaholaydigan ko`rsatgichlar
Birlamchi va umumiy (onkologik kasalliklar
bo`yicha ) kasallanish ko`rsatgichi,
Onkologik kasalliklarni barvaqt aniqlashuchun
o`tkaziladigan profko`riklarning xajmi va
samarasi;
Onkologik kasalliklar bo`yicha o`lim
ko`rsatgichi;onkologik kasallikka chalinganlar
orasidagi letallik ko`rsatgichi;
Markaziy Osiyo Respublikalarida
100. 000 axoliga nisbatan yomon sifatli o`sma kasalligidan
kasallanish
Марказий Осиё республикаларида
100. 000 аҳолига нисбатан ёмон сифатли ўсма
касаллигидан ўлим
136
75,9
62,7
133,3
62,6
46,7
129,6
60,2
38,2
183
114,3
38
169
106
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
1990 1995 2000 2004 2010
Козогистон
Киргизистон
Тоджикистон
Туркманистон
O`z.R xavfli o`sma kasalliklari bilan
kasallanish va o`lim ko`rsatgichi
(100ming kishi axoliga)
70,1
36,4
69,6
35,7
68,1
35,6
64,5
34,5
66,1
34,4
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2000
2004
2008
2012
2013
касалланиш
улим
O`zbekistonda
oxirgi yillarda xavli o`sma bilan
kasallanishshaxar axolisida ko`proq uchragan
.
Me`da, qizilo`ngach, pastki lab va bachadon bo`yni
raki ko`rsatkichlarining kamayishi yaqqol ko`zga
tashlangan ammo, to`g`ri ichak sut bezi o`pka,
xiqildoq teri shuningdeklimfa bezlari va qon
yaratuvchi to`qimalar raki bilan kasallanganlar soni
tobora ortib bormoqda.
Xavfli o`sma strukturasining dinamikasi.
O`sma
lokalizatsiyasi
Kasallanish
2004 yil
Kasallanish
2010 yil
Sut bezi saratoni
6,8
8,1
Me`da xavfli
saratoni
7,2
6,4
Bachadon bo`yni
saratoni
4,2
4,3
O`pka saratoni
4,2
4,2
Teri saratoni
6,4
4,2
O`zbekistonda onkologik kasalliklarning tarqalishi
•
Ekologik noqulay regionlarda ushbu ko`rsatgich
yuqori bo`lib qolmoqda – Toshkent shaxri, Toshkent,
Surxandaryo, Navoiy viloyatlari,
•
Onkologik kasallikkachalinganlar orasida 39,5% bez
o`smali bemorlar. Ushbu ko`rsatgich regionga qarab
xar xil bo`lishi mumkin. Masalan;
Qoraqolpog`istonda faqatgina 3% bemorlarda bezarar
o`sma aniqlangan. Sirdaryoda esa bu son 61%
tengdir.
Profilaktik ko`ruvda aniqlangan bemorlar
O`sma
lokalizatsiya
Aniqlangan
bemorlar
soni
Prof.
ko`ruvada
aniqlangan
Aniqlanish
%
Teri saratonida
1285
515
55,7
Sut bezi saratoni
2054
749
41,6
Bachadon bo`yni
saratoni
1066
411
39,2
To`g`ri ichak
saratoni
592
107
18,2
xavfli limfomalar
996
229
17,6
5 yillik yashash ko`rsatgichi
O`sma lokalizatsiyasi
5 yillik yashash
ko`rsatgichi
Teri saratoni
61,3
Sut bezi saratoni
46,6
Bachadan bo`yni saratoni
47,9
O`pka saratoni
22,7
Me`da saratoni
28
Allergik kasalliklar
epidemiologiyasi
Dunyo bo`yicha katta yoshlar
orasida xar 10, bolalar orasida xar
3 allergiya kasalligiga chalingan,
oxirgi yillarda ushbu kasallik bilan
kasalllanganlar soni oshib
bormoqda va 20dan 30% tashkil
qiladi
Allergiya so`zi birinchi bo`lib angliyalik
pediator K.Pirke tomonidan 1906 yilda
kiritilgan. Ush bu so`z grek tilida : allos
–
begona va ergon
–ta`sir qilish degani.
Demak alllergiya bu odam organizmi xar
xil omillar ta`siriga o`zgargan xolda javob
berish qobiliyatidir.
Allergik kasalliklarga bronxial astma,
pollinoz, allergik rinit,
Allergodermatoz , dori va ovqatlarga
bo`lgan allergiya va boshqalar kiradi.
Allergiyaga olib keluvchi omillar
•
Ekologiyani yomonlashishi;
•
O`tkir va surunkali streslar ;
•
Tabiatni muxofaza qilish choralari yaxshi
o`tqazilganligi
•
Dori darmonlarni nazoratsiz ishlatilishi
•
Kosmetik va sintetik vositalarni ishlatilishi
•
Maishiy xizmatda dizenfeksiya va dizenseksiya
moddalarini ishlatilishi
•
Ovqatlanish sifatini o`zgarishi
Allergik kasalliklarni tarqalishi
Oxirgi 30 yil ichida allergik
kasalliklar ortib bormoqda , va xar
10 yilda 2barobarga
ko`paymoqda BSST ma`lumoti
bo`yicha ushbu kasalliklarkatta
axoli oarsida 5% ni, bolalar
orasida 15% ni tashkil qilmoqda.
•
Allergik rinit yevropa davlatlarida 10 - 32%,
atopik dermatitlar
– 9 dan 24 % chani tashkil
qiladi. AQSH da allergik kasalliklarga chalingan
bemorlar orsida bronxial astmani o`zi kattalarda
5% ni kattalarda 7
–10% ni tashkil qiladi.
Germaniyada alllergik kasalliklar bilan
kasallanganlar soni axolini 25% tashkil qiladi.
Rossiyada xar to`rtinchi odamdan biri allergik
kasallik bilan katta shaxar, ekologik noqulay
shaxarlarda 30-60% gacha yetadi.
Kasallikni diagnostikasi
To`liq anamnez yig`ish (qachon, qaysi
sharoitda nima bilan bog`liq, oilada
allergiklar borligi, ish sharoiti,)
Fizikal tekshiruv (og`iz bo`shlig`I, ko`z,
burun, o`pka va boshqa a`zolarni
tekshirish)
Labarator tekshiruvlar.
ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН
РАХМАТ!
E`tiboringiz
uchun raxmat!!!
Do'stlaringiz bilan baham: |