Toshkent tibbiyot akademiyasi I- ijtimoiy- gumanitar fanlar kafedrasi Iqtisodiyot nazariyasi fani Mavzu: 6- bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari. Bozor va uning tuzilishi. Mavzu

II. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari.

Bozor iqtisodiyotining afzalliklariqo‘yidagilardan iborat:

1) Resursla.rni taksimlashning samaradorligi.

Bozor tizimi resurslarnisamarali taksimlashga yordam beradi, ya'ni raqobatli bozor tizimi resurslarni jamiyatga eng zarur bo‘lgan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga yunaltiradi.

2) Erkinlik. Bozor iqtisodiyoti shaxsiy erkinlik roliga ustuvorlik beradi. Ko‘plab ayrim shaxslar va korxonalar iqtisodiy faoliyatini uygunlashtirish va tashqil qilish bozor iqtisodiyotining asosiy muammolaridan biridir. Bunday uygunlashtirishning ikki usuli mavjud.

a) markazdan boshqarish va majbur qilish tadbirlarini qo‘llash.

b) bozor tizimi vositasi orqali ixtiyoriy xamkorlik.

Bozor iqtisodiyoti tadbirkorlik va tanlash erkinligini namoyish

qiladi, xususan shu asosda u muvaffakiyatga erishadi.

3) Bunda xar bir shaxs, korxona,firma va korporatsiyalar tinimsiz xarakatda va izlanishda bo‘lishadi. Chunki xo‘jasizlik, sustkashlik,begamlik xar kanday xo‘jalik tizimini xonavayron qilishga olib keladi. Jismoniy va yuridik shaxslar raqobatga bardosh berish, doimiy ravishda foyda olishni ta'minlash uchun kurashadilar. Natijada bozor iqtisodiyoti million- million kishilarni xarakatga soladi, ularni bokimandalik kayfiyatidan kutkaradi.

Bozor iqtisodiyotining ziddiyatlari qo‘yidagilardan iborat:

1)bozor iqtisodiyoti o‘zining bosh nazorat mexanizmi- rakobatning kuchsizlanishiga yo‘l kuyadi va xatto buni rag‘batlantiradi.

2)ijtimoiy iste'mol xarakteridagi tovarlar bilan ta'minlash layokatiga ega emas.

3)daromadlar tengsizligining kuchayishi va axolining tabakalanishiga olib keladi.

4)tovar xajmi va pul massasi o‘rtasida o‘rtasidagi ruy berib turadigan nomuvofikliklarni bartaraf eta olmaydi.

5)kayta tiklanmaydigan resurslarni asrash, tabiatni va atrof muxitni muxofaza qilish, ekologik muvozanatni ta'minlashga layokatli emas.

6)ish xaki bilan narxlar darajasi muqobilligini ta'minlay olmaydi.

7)tezda foyda keltirmaydigan yoki jamiyat va kelajak uchun muxim bo‘lgan fundamental tadkikotlar olib borish imkonini cheklaydi.