Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi harbiy-tibbiyot fakulteti

Xarita o„lchami (masshtab). 
Xarita o„lchami, xaritadagi chiziqlarning uzunligi, joylardagi haqiqiy 
uzunliklardan necha barobar kichikligini ko„rsatadi. Masalan, 1:50 000 xarita 
o„lchamida, joydagi hamma chiziqlarni xaritada 50 000 marta kichraytirilgan 
holda tasvirlanganini bildiradi, ya‟ni xaritadagi 1 sm joydagi 50 000 sm (yoki 
500 metr) ga teng. O„lcham, xaritaning pastki chizig„i ostida sonlar bilan 
ko„rsatiladi. Bir qoidani esda tutish lozim: agar ko„rsatilgan o„lchamning o„ng 
tomonidan ikkita nolni xayolan o„chirib tashlasak, qolgan son bizga xaritaning
1 sm, joyda necha metrga tengligini ko„rsatadi.
Agar bir joyning bir necha xil, 1:25 000, 1:50 000 va 1:100 000 o„lchamli 
xaritalarini oladigan bo„lsak, u holda 1:25 000 o„lcham eng katta, 1:100 000 
o„lcham esa eng kichik o„lcham hisoblanadi. Xaritaning o„lchami qanchalik 
katta bo„lsa, joyning tasviri shunchalik tushunarli va aksincha qanchalik kichik 
bo„lsa, unda joy jismlarining soni ham kam bo„ladi. Topografik xaritalarda 
joyning to„la tasvirlanishi uning xususiyatlariga bog„liqdir. Joylarda jismlar soni 
qanchalik kam bo„lsa, kichik o„lchamli xaritaga jismlarni shuncha ko„p 
joylashtirish mumkin.
Masalan, aholi kam yashaydigan va cho„l joylar tasvirlangan 1:200 000 
o„lchamli xaritada, hamma alohida tushgan qurilmalar, quduqlar, so„qmoq va 
dala yo„llarini ham ko„rsatish mumkin. 
1:25 000
o„lchamli xaritalar qo„shinlarda alohida ahamiyatga ega bo„lgan 
joylarni puxta o„rganish uchun qo„llaniladi, masalan, suv xavzalaridan o„tishda, 

---

346 
parashyutdan sakrashda va h.k. Bu xaritalar, shuningdek, harbiy-muhandis 
inshootlari qurilishi uchun chizmalar olishda, o„lchovlar, hisoblar yuritishda 
qo„llaniladi.