Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi harbiy-tibbiyot fakulteti

Shartli belgilar turlari. 
 
Topografikxaritalarda Yer yuzasi tafsilotlari maxsus shartli belgilar va 
yozuvlar yordamida tasvirlanadi.
Topografikxaritalarning shartli belgilari o„z xususiyatlari va vazifalariga 
ko„ra nuqtali (maydonli), chiziqli, masshtabsiz va tushuntirish shartli belgilariga 
bo„linadi. 
Konturli (maydonli) shartli belgilar bilan xarita masshtabida maydonli 
ko„rsatish mumkin bo„lgan ob‟ektlar tasvirlanadi. Masalan, o„rmon, botqoqlik, 
o„tloq, bog„, poliz, ko„l va boshqalar konturli shartli belgilar bilan ko„rsatiladi.

---

341 
Maydonlarning bir-biridan farqini ko„rsatish uchun, har bir kontur ichida 
shu ob‟ektning shartli belgisi beriladi yoki bu konturlar turli rangga bo„yaladi. 
Masalan, o„rmon konturi yashil rangga, ko„l ko„k rangga bo„yaladi. Qamishzor 
konturi ichiga qamishning shartli belgisi, tokzorga tokning shartli belgisi chizib 
qo„yiladi. Botqoq va sho„rxok yerlarning konturlari ichiga turli xil shtrixlar 
chiziladi va hokazo. 
Chiziqli shartli belgilar bilan uzunasiga davom etgan ob‟ektlar - daryo, 
ko„l va dengizlarning qirg„oq chiziqlari, siyosiy-ma‟muriy chegaralar, yo„llar, 
telefon hamda telegraf tarmoqlari va boshqa ob‟ektlar tasvirlanadi. 
Konturlar xarita masshtabida ko„rsatish mumkin bo„lgan ob‟ektlar - yakka 
o„sgan daraxt, kilometr va yo„l ko„rsatkichlari, buloq, quduq, tegirmon va 
boshqalar masshtabsiz shartli belgilar bilan tasvirlanadigan ob‟ektning joydagi 
o„rni, odatda, shartli belgining markaziga yoki tagiga to„g„ri keladi.
Masalan, zavod, geodezik tayanch punktlar, quduq va boshqa 
to„rtburchak, uchburchak, doira shaklida tasvirlanadigan ob‟ektlarning joydagi 
o„rni shartli belgisining markaziga, yakka o„sgan daraxt, yo„l va kilometr 
ko„rsatkichlarning o„rni esa shartli belgisining tagiga to„g„ri keladi. 
Tushuntirish shartli belgilari konturli, chiziqli va masshtabsiz shartli 
belgilar bilan tasvirlangan ob‟ektlarni qo„shimcha ravishda xarakterlash uchun 
ishlatiladi, o„rmon turlarini ko„rsatish uchun qo„yiladigan shartli belgi, daryo 
oqimi yo„nalishini ko„rsatuvchi strelka tushuntirish shartli belgilariga misol 
bo„la oladi. Bundan tashqari,topografikxaritadagi barcha raqam, harf, qisqartma 
va to„la yozuvlar ham tushuntirish shartli belgilaridir. 
Topografik xaritalarning mazmuni, joydagi ob‟ektlarning qanchalik aniq 
va mukammal tasvirlanishi hamda bu xaritalarni o„qish va undan 
foydalanishning qulayligi shartli belgilarning sifati va soni bilan belgilanadi. 
Shartli belgilar ob‟ektning yaqqol xarakterlay va ifodalay oladigan, oson 
chiziladigan, yaxshi saqlanadigan va ixcham bo„lishi kerak.