Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi harbiy-tibbiyot fakulteti

200-400 metr
narida) yig„iladi va pinhona ravishda piyoda 
yurib pistirmani amalga oshirish hududi tomon yo„lga chiqadi.
Boshlang„ich hududdan pistirmani amalga oshirish hududi tomon 
harakatlanishni ikki kolonnali safda amalga oshirilib, bunda aylana kuzatuv olib 
boriladi, atrofga quloq solish, mo„ljal olish va tabiiy joyni e'tibor bilan ko„zdan 
kechirish uchun vaqti-vaqti bilan qisqa to„xtashlar qilinadi.
Tog„li joyda harakatlanish vaqtida razvedka-zarba guruhi uch-to„rtta kichik 
guruhlarga bo„linib, ular oldinga va orqaga juftliklardan iborat dozorlarni 

---

222 
chiqargan holda bir-biriga nisbatan ko„rish uzoqligida harakatlanadi. Tekis joyda 
harakatlanish vaqtida razvedka-zarba guruhi bitta kolonna bo„lib harakat qilishi 
mumkin. Juftliklardan iborat dozorlar tovush chiqarmaydigan qurollar bilan 
qurollanadi hamda qanotlar va front ortiga ham yuborilishi mumkin.
Dushmanning kichik guruhlariga to„qnash kelgan vaqtda dozor ularni 
aylanib o„tib, bu haqida komandirga bildiruv beradi va avval qo„yilgan vazifani 
bajarishda davom etadi. Dushman tomonidan fosh etilgan taqdirda dozor, asosan 
tovush chiqarmaydigan va sovuq qurollardan foydalanib dadil harakatlar bilan uni 
yo„q qiladi, so„ngra chalg„ituvchi manevrni amalga oshiradi va pistirma 
qo„yiladigan hududga chiqadi.
Pistirma qo„yiladigan hududga chiqqach, dozor tutash tepaliklar, butazorlar 
va dushman yashirinishi mumkin bo„lgan boshqa joylarga alohida e'tibor qaratgan 
holda tabiiy joyni ko„zdan kechiradi.
Razvedka-zarba guruhining asosiy kuchlari pistirma amalga oshiriladigan 
hududga yetib kelgandan so„ng kuzatuv, bevosita qo„riqlash va aylana mudofaa 
tashkillashtiriladi. Kuchlarning bir qismi pistirma qo„yish uchun tanlangan 
hududning kirish va chiqishi joylarida, asosiy kuchlar bilan kuchaytirish vositalari 
esa hudud markazida joylashadi. Shaxsiy tarkib va o„t ochish vositalarining 
pistirma qo„yilgan hududdagi joylashuvi yaratilgan olovli “qopda” yoki undan 
chiqib ketishga urinish vaqtida dushmanni yo„q qilishni ta'minlashi kerak.
Minali-portlovchi to„siqlar o„t ochish tizimi bilan o„zaro bog„langan bo„ladi. 
Minalar qo„yilgan joylar mahalliy predmetlardan (toshlar, xarsanglar, o„simliklar 
va hokazolar) bo„lgan yaxshi ko„rinadigan mo„ljallar bilan belgilanadi. Lekin 
barcha 
holatlarda 
o„rnatilgan 
mo„ljallar 
qo„yilgan 
minalarning 
niqobsizlantirilishiga mutlaqo yo„l qo„ymasligi kerak.
Boshqariluvchi minalar belgilangan o„t ochib shikast yetkazish hududining 
perimetri bo„ylab qo„yiladi. Boshqarilmaydigan minalar signal berish uchun 
mo„ljallangan minalar bilan birgalikda ko„rinmaydigan zonalarda, pistirma 
pozitsiyalarini aylanib o„tish mumkin bo„lgan yo„llarda, shuningdek, o„t ochib 
shikast yetkazish zonasidan chiqish joyiga qo„yiladi.

---

223 
O„t ochib shikast yetkazish zonasidan chiqish joyiga qo„yilgan minalarning 
portlashi o„t ochish va boshqariladigan minalarni portlatishga signal bo„lib xizmat 
qilishi mumkin.
O„t ochish pozitsiyalarida razvedka-zarba guruhining shaxsiy tarkibi puxta 
niqoblanadi va o„zini fosh qilmagan holda doim o„t ochishga shay turadi. 
Kuzatuvchilar dushman yaqinlashayotgani haqida belgilangan signallar yoki radio 
orqali bildiruv beradilar. Pistirmadagilar dushmanning razvedkasi va kichik 
guruhlarini o„tkazib yuboradilar yoki tovush chiqarmaydigan quroldan o„t ochib 
yo„q qiladilar, shuningdek, maxsus ajratilgan kichik guruh bilan ularni qo„lga 
olishni amalga oshiradi.
Dushmanni asosiy kuchlari yaqinlashgan vaqtda pistirmadagilar ularning o„t 
ochib shikast yetkazish zonasiga kirishiga imkon beradilar hamda komandirning 
komandasiga (signaliga) binoan qo„qqisdan o„t ochish bilan bir vaqtning o„zida 
boshqariladigan minalarni portlatadilar.
Agarda dushman kuchlari pistirma tarkibidan ancha ko„p bo„lib, ularni 
qurshovga olish va yo„q qilishga urinadigan bo„lsa, pistirmadagilar aylana 
mudofaaga o„tadilar hamda egallab turgan pozitsiyalarida mustahkam o„rnashgan 
holda o„t ochish amalining barcha turlari vositasida (shu jumladan qo„l granatalari 
bilan ham) dushmanni yo„q qilish bilan bir vaqtning o„zida madad berish uchun 
ajratilgan zirhli guruh va vertolyotlarni chaqiradi.
Dushman pistirmani fosh qilgan hamda ketishga uringan taqdirda razvedka-
zarba guruhining komandiri o„qli qurollarning jamlangan o„t ochish amali, 
artilleriya va tirgakka o„rnatilgan granatometlardan o„t ochib olovli devor hosil 
qilish, shuningdek, madad berish uchun ajratilgan vertolyotlar beradigan zarbalar 
bilan unga shikast yetkazishni tashkillashtiradi.
Pistirma hududidan chiqish ta'minlash kichik guruhining himoyasi ostida 
amalga oshiriladi. Pistirma qo„yiladigan yangi hudud tomon harakatlanish yoki 
doimiy joylashuv punktiga qaytish yangi yo„nalish bo„yicha qo„riqlash va 
niqoblanish me'yorlariga qat'iy rioya etgan holda amalga oshiriladi.

---

224 
Hujum dushman haqida ma'lumot olish hamda dushman qurolli tuzulmalari, 
ularning boshqaruv punktlari, omborlari va boshqa ob'ektlarini yo„q qilish bo„yicha 
razvedka ma'lumotlarini operativ qo„llash maqsadlarida amalga oshiriladi.
Quyidagilar hujumni muvaffaqiyatli amalga oshirishni ta'minlaydi: hujum 
ob'ekti haqida o„z vaqtida ishonchli va to„liq razvedka ma'lumotlarini olish; hujum 
ob'ekti tomon tezkor va pinhona harakatlanish; hujumning qo„qqisdan amalga 
oshirilishi va shaxsiy tarkibning qat'iyat bilan harakat qilishi; razvedka-zarba 
guruhi kuch va vositalarining aniq yo„lga qo„yilgan hamkorligi.
Dushman ob'ektiga hujum tunda, erta tongda yoki istisno tariqasida kunduzi 
amalga oshiriladi.
Hujumni amalga oshirish uchun razvedka-zarba guruhida qo„riqchilarni yo„q 
qiluvchi, hujum qiluvchi va o„t ochib madad beruvchi kichik guruhlar tashkil 
etilishi mumkin. Agar razvedka-zarba guruhi harakat hududiga vertolyotlarda 
tushiriladigan bo„lsa, qo„shimcha ravishda desant ta'minoti kichik guruhi tashkil 
etilib, u qo„nish maydonchasini egallash va vertolyotlardan tushishini hamda 
razvedka-zarba guruhi vazifani bajargandan so„ng uning vertolyotlarga chiqishi va 
evakuatsiyasini ta'minlash uchun mo„ljallangan.
Qo„riqchilarni yo„q qilish kichik guruhiga jismoniy jihatdan rivojlangan va 
yaxshi tayyorgarlik ko„rgan, quroldan mohirona foydalana oladigan va qo„l jangi 
usullarini egallagan harbiy xizmatchilar tayinlanadi. Hujum kichik guruhi hujum 
uchun mo„ljallangan kuch va vositalarning katta qismini o„z ichiga oladi. Uning 
tarkibiga portlovchi moddalar va portlatish vositalarining zaxirasiga ega sapyorlar 
kiritilishi mumkin.
O„t ochib madad berish kichik guruhiga, odatda, merganlar, minomyot, 
granatomyot va pulemyot raschetlari kiradi. Razvedka-zarba guruhining 
komandiri, qoidaga ko„ra, qo„riqchilarni yo„q qilish kichik guruhi bilan birga 
bo„ladi.
Shtatdagi jangovar texnikada hujum ob'ekti tomon harakatlanish vaqtida, 
boshlang„ich hududga yetib kelgandan so„ng texnika o„sha yerda qoladi hamda 
tezlik bilan olg„a yurish va o„t ochib razvedka-zarba guruhining harakatlarini 

---

225 
qo„llab-quvvatlashga shay turadi. Shaxsiy tarkibni vertolyotlardan (jangovar 
mashinalardan) tushirish uni harakatlarining pinhoniyligini ta'minlaydigan 
uzoqlikda amalga oshiriladi.
Boshlang„ich hududdan hujum ob'ekti tomon chiqib borish, qoidaga ko„ra, 
bir nechta yo„nalishlarda piyoda yurgan holda amalga oshiriladi.
Hujum ob'ekti tomon chiqib borish vaqtida hujum qilish kichik guruhi uni 
qurshovga oladi va dushman chekinishi mumkin bo„lgan yo„llarni to„sib qo„yadi. 
Qo„riqchilarni yo„q qilish kichik guruhi sovuq qurol yordamida yoki tovush 
chiqarmaydigan quroldan o„t ochib qo„riqchilarni yo„q qiladi, so„ngra hujum qilish 
kichik guruhi bilan birgalikda tirab turib o„qli quroldan qo„qqisdan o„t ochish va 
granatalar uloqtirib qolgan dushmanlarni yo„q qiladi, ob'ektni egallaydi, asirlar, 
hujjatlarni qo„lga kiritib, so„ngra ob'ektni yo„q qiladi. Qo„lga kiritilgan qurol va 
o„q-dorilar olib ketiladi yoki yo„q qilinadi.
Dushman ularning hujum ob'ekti tomon kelayotganini oldindan fosh qilgan 
taqdirda, razvedka-zarba guruhi bevosita ob'ekt yaqinidagi qulay marralarni 
egallaydi hamda ob'ekt va qo„riqchilarga qarata o„t ochadi. Dushman chekinishni 
boshlashi bilan bunga to„sqinlik qilish maqsadida razvedka-zarba guruhi olovni 
ichki sarhad va qanotlar tomon ko„chiradi, qo„riqchilarni yo„q qilish va hujum 
qilish kichik guruhlari esa o„t ochib madad berish kichik guruhining olovli 
himoyasi ostida minomyotlar hamda o„qli qurollardan o„t ochib, granata uloqtirib 
va qo„l jangida dushmanning qolgan qismini yo„q qilib, asirlar, qurol va hujjatlarni 
qo„lga kiritadi.
Vazifa bajarilgandan so„ng o„t ochib madad berish kichik guruhining olovli 
himoyasi ostida chekinishni birinchi bo„lib qo„riqchilarni yo„q qilish guruhi 
boshlaydi, so„ngra hujum qilish kichik guruhi chekinadi. Shaxsiy tarkibni 
minalarda portlab ketishi va ularning pistirmaga tushib qolishiga yo„q qo„ymaslik 
uchun chekinish yangi yo„nalishda amalga oshiriladi.
Dushman qattiq qarshilik ko„rsatgan taqdirda zirhli guruh va vertolyotlar 
chaqiriladi. Jangovar vertolyotlarning zarbalari va zirhli guruh olovidan foydalanib 
razvedka-zarba guruhi ob'ektga bir nechta yo„nalishda hujum qilib uni yo„q qiladi.

---

226 
Jangovar vazifani bajarilgandan so„ng razvedka-zarba guruhi uni yuborgan 
komandirning komandasiga binoan avvaldan belgilangan yig„in hududi tomon 
chekinib, u yerda shtatdagi jangovar texnika yoki vertolyotlarga chiqadi va asosiy 
markazga (hududga) jo„nab ketadi.