Тошкент Тиббиёт Академияси

Равшанлик чегараси деб – шундай чегара олинган-ки, куз мослама олмайдиган кўрсаткич бўлиб, 16.5 стильб, бундай равшанликда кўрлик ҳусусиятлари пайдо бўлади. Мисол килиб табиий ва сунъий ёриткичлар манба равшанлигини олишимиз мумкин. Куёш равшанлиги – 220000 стильб, вальт ёйи 5000-16000 стильб, булут равшанлиги 0.6-300 стильб, чўғланма лампа 300-1000 стильб, осмон равшанлиги 0.2 стильбни ташкил этади.
Арматура ёриткичлар билан ҳимояланмаган ёруғлик манбалари – кўрлик келтириб чиқиши мумкин. Гигиеник руҳсат этилган равшанлик – 0,5 – 0,75 стильбни ташкил этади. Кўриш органини функционал холатига салбий таъсир этувчи сифат тавсифи ёруғлик оқимини вақтдаги тебраниши ҳисобланади. Вакт бирлигидаги нотёкис тарқалиши сифатида кўрилади.
Оҳирги текширувлар шуни кўрсатади-ки импульсли ёритилганлик (масалан, сваркалаш ишларида) кўриш органига салбий таъсир қилади, доимийга нисбатан. Пульсланувчи ёруғлик оқими МНС га таъсир этади ва тормозланиш жараёнига олиб келади.
Табиий ёритилганликка гигиеник талаблар.
Ёруғлик сони КМК 2.01.05-98 да белгиланган. Ёруғлик сони қувватини ҳисобга олган ҳолда светильниклар сонига, ёритилганлик, ёритилганлик систеъмасини рационаллигига, табиий ёритилганлик эса – юқори томондан ва ён томондан ёритилганлик жойлашишига, светильникларни ўз вақтида тозаланишига, лампалардан фойдаланиш муддатига, тармоқда кучланишни стабиллигига боғлиқ.

Ёритилганлик меъёрларига риоя қилганда ишлаб чиқариш Меҳнати ишлаб чиқаришда 3% га, кўриш органи ва ранг ажратиш билан боғлиқ ишлаб чиқариш тармоқларида 15-20% га ортиши аниқланган.

Ёритилганлик сифати.

Ёритилганлик сифатига қўйилган гигиеник талаблар:

• 
  Ёритилганликни бир хилда тарқалиши;
  
• 
  Кўзни кўрликдан асраш;
  
• 
  Ёруғлик манбани бажарилаётган ишга боғлиқлиги;
  
• 
  Динамик ёритилганлик;
  
• 
  Ёруғлик оқимини йўналишини танлаш.
  

Иш жойида ёруғликни ҳар хил тарқалиши доимий мосланишни бузилишига олиб келиши мумкин. ишлаб чиқариш хоналарида бу холат фақатгина маҳаллий ёритилганликдан фойдаланганда кузатилади.
Кўп қўлланиладиган ёритилганлик бу – умумий ёритилганлик, сўнг комбинациялашган ёритилганликдир.
Ёритгич арматураси ҳам аҳамиятга эга, светильникларни буйига ва горизонтал буйлаб меъёрда жойланиши, кучланишни тармоқда бир меъёрда ушлаб туриш аҳамиятга эга.
Оҳирги йилларда гигиенада ёритилганликни янги йўналиши яратилди – хоналарда динамик ёритилганликни ҳосил бўлиши. Бу холат ёритилганлик интенсивлигини вақт бирлигида смена давомида ўзгариши ёки нурланиш спектирини фазода жойланиши. Бу холат монотония холатини келиб чиқмаслигига ва чарчаш профилактикаси олиб келади. Бундай ёритилганлик табиий ёритилганлик етарли бўлмаганда тақлиф этилади. Ёритилганлик интенсивлигини динамикаси, ҳамда ёритилганлик спектри монотонияга қарши кўраш чора тадбирлари ишлаб чиқишда, ҳамда куз органига тушадиган юклама билан бажариладиган ишларда тақлиф этилади. Куёш нур спектирини кун давомида ўзгаришини ҳисобга олиш керак. Масалан; эрталаб ЛДЦ типидаги лампалар, 2 соатдан сўнг. БС + ЛДЦ, сўнг ЛДЦ тип лампаларининг бир қисми учирилади + БС (1:1), иш кунининг охирида – фақат БС типидаги лампалар қўлланилади. Бундай шароитда ёритилганлик унумдорлиги кўрсаткичларини МНС ини холатини, иш фаолиятини ва иш сифатини, кўзни чарчашини ҳарактерловчи кўрсаткичлар статик ёритилганликдан динамик ёритилганлик яхши.

1. 
   Ёруғлик манбаини тўғри танлаш рангли металл, туқима ва бошқалар билан ишлашда катта аҳамиятга эга. Ранг дефектларини ажратиш ишларида ёруғлик манбаи спектрал таркибига боғлиқ. Шунинг учун рангларни ажратиш ишларида люминисцент лампалар – ЛДЦ, ЛХЕ, ЛБЦТ дан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Рельеф, деталнинг ўлчамини ажратишда тўғри ёруғлик берувчи лампалардан фойдаланиш керак. Тутун, чанг чиқувчи хоналарда ёруғлик нури тўғри тушувчи светильниклардан фойдаланиш керак. Ёруғлик нурини тўғри танлаш гигиеник аҳамиятга эга.
   
2. 
   Иш жойи горизонтал жойлашганда ёруғлик оқими орка томондан ёки ён томондан, вертикал жойлашганда тепадан ёки 35º бурчак остида тушиши керак.
   
3. 
   Ишчилар ҳавфсизлигини таъминлаш – бўлар асосан маҳаллий ёритилганлик (кучланиш тармоги 36 дан ошмаганда), авария холатидаги ёритилганлик (технологик жараённи ушлаб туриш мақсадида), эвакуацион (ишчилар чиқиш мақсадида) қўлланилади. Бундан ташқари навбатчи ва ҳимояловчи ёритилганлик (иш вақтидан ташқари) ўрнатилиши керак.
   
4. 
   Ёритгич мосламаларини тўғри эксплуатацияси ёритилганликни рационал бўлиши катта роль уйнайди. Ёмон эксплуатацияси эса ёритгич мосламаларини лойихасига ва таъмирланишига таъсир этиши мумкин.