Тошкент Тиббиёт Академияси

Пахтани экиш, устириш ва теришда ноқулай омиллар таъсири.
Ноқулай омилларга биринчида метеоомил шароитларини оламиз. Бир йил мобайнида микроиқлим шароитда домий ўзгариб: Ҳаво ҳарорати, нисбий намлик ва ҳаво ҳаракати тезлиги.
Куз ва баҳор ойларида қишлоқ хужалик ишларида кўпинча ёмгир, кор, катта тезликда шамол, гузапоя уримида ва тозалаш жараёнларида – ер музлаган бўлиши мумкин; ёз вақтида эса жуда иссиқ ҳаво таъсири. Пахта етишгандан кейин уни териш жараёнида катта миқдорда ишловчилар нафас олиш зоналарида чанг омили ҳосил бўлади. Бароналаш, чопиш, ер карталарини очишда ҳам чанг ҳосил бўлади.
Баъзи холларда чанг ҳосил бўлиши:

• 
  ёмгир кўп ёкқанда ерни усти қобиқ билан копланиб, уни чопишда;
  
• 
  ерни чопик қилишда;
  
• 
  культивация қилишда;
  
• 
  далаларда машина орқали ҳосилни теришда жуда катта миқдорда чанг ҳосил бўлади.
  

Чанг омили асосан кўп ҳосил бўладиган жойлар:
а) бункер атрофида;
б) подбор терадиган машина атрофида;
в) машинани иш аппаратурасида.
Яна бир омил ис газидир. Бу газ трактор билан чигитларни экишда ҳосил бўлади. СанПиН бўйича ис гази миқдори 0,02 мг/л га тенг. Бундан ташқари ишловчилар шовқин, вибрация ва уриндикларни тез-тез силкиниши ишловчи организмига омил сифатида таъсирга эга.
Пахта териш жараёнида уни баргини тукиш учун қуйидаги пестицидлар қўлланилади:

• 
  инсектицидлар;
  
• 
  фунгицидлар;
  
• 
  инсектофунгицидлар;
  
• 
  дефолиантлар;
  
• 
  десикантлар.
  

Ишловчилар саломатлигидаги ўзгаришлар ва профилактик чоралар.
Йилнинг совуқ даврида далада ишловчилар орасида шамоллаш касалликлари кўп учрайди, йилнинг иссиқ даврида эса офтоб уриш – терморегуляция жараёни қишлоқ хужалик машина хайдовчиларида учрайди. Бунда бош оғриғи, чарчаш, тана ҳароратининг кўтарилиши кузатилади. Буларни олдини олиш учун қуйидаги чоралар тақлиф этилади:

• 
  тракторлар устига иссиқлик ушлаб қолувчи зонтлар урнатиш, металлар ҳам иссиқликни яхши ушлаб қолади;
  
• 
  машиналарни очиқ рангларга буяш – иссиқликни қайтарувчи;
  
• 
  трактористларга газ сувлар, компотлар бериш;
  
• 
  чанг омилидан сақлаш учун респираторлар қўллаш.
  

Чанг таъсирида юқори нафас йўллари ва ўпка касаллиги, куз ват ери яллигланиш, агар чанг қонцентрацияси катта бўлса, хикилдок-томоқ органларига шиллиқ қават орқали утиб боради. Чанг одам организмидаги терига таъсир этиб, ёғ қаватларига утириб қолади ва пиодермия касаллиги, фолликулитлар ва терида хуснбузарлар ҳосил бўлади.
Трактордан чиқадиган газлар уз таркибида углерод оксидини ҳосил килиб, ис гази маълум шароитда заҳарланишга олиб келиши мумкин. Тракторлар, машиналар ва бошқа механизмлар ишлаши натижасида шовқин, вибрация ишловчига таъсир этиб, кулок органлари ва марказий асаб тизимига таъсир этади.