Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Qo‟l topografiyasi. Fossa axillaris – qo‘ltiq osti chuqurchasini oldindan katta va 

kichik Ko‗krak muskullari (mm. pectoralis major et minor), orqadan orqaning serbar 

muskuli (m. latissimus dorsi), katta va kichik dumaloq muskullar (mm. teres major et 

minor),  kurak  osti  muskuli  (m.  subscapularis)  chegaralaydi.  Medial  tomondan  tishli 

muskul  (m.  serratus  anterior),  lateral  tomondan  yelka  suyagi,  yelkaning  ikki  boshli 

muskuli  (m.  biceps  brachii),  tumshuqsimon  yelka  muskuli  (m.  coracobrachialis) 

chegaralaydi.  O‗mrov  suyagi  bilan  birinchi  qovurg‗a  orasida  joylashgan  qo‘ltiq 

sohasining  tepa  bo‘shlig‗i  (apertura  superior)  bo‘yinni  qo‘ltiq  osti  bo‘shlig‗i  bilan 

qo‘shib  turadi.  Qo‘ltiq  osti  chuqurida  (fassiyasida  qo‘ltiq  osti  arteriyasi  va  venasi) 

limfa tugunlari joylashgan. 

Qo‘ltiq osti chuqurining oldingi devori uchta uchburChakka ajratilgan. 

1.  O„mrov-Ko„krak  uchburchagi  (trigonum  clavipectorale)  tepadan  o‗mrov 

suyagi, pastdan m. pectoralis minor ning tepa qirrasi bilan chegaralanadi. 

2.  Ko„krak  uchburchagi  (trigonum  pectorale)  Ko‗krakning  kichik  muskuli 

sathiga to‘g‗ri keladi. 

3.  Pastki  uchburchak  (trigonum  subpectorale)  tepadan  Ko‗krakning  kichik 

muskuli,  pastdan  katta  muskulining  pastki  qirralari  chegaralab  turadi.  Bu 

uchburchaklar  qo‘ltiq  bo‘shlig‗ida  joylashgan  nerv  chigallari  va  qon  tomirlarining 

yo‘nalishini  aniqlashda  muhim  ahamiyatga  ega.  Qo‘ltiq  osti  chuqurchasining  orqa 

devorida  ikkita  teshikcha  bo‘lib,  biriga  to‘rt  qirrali  (foramen  quadrilaterum), 

ikkinchisiga uch qirrali (foramen trilaterum) teshikcha deyiladi. Teshikchalar tepadan 

kurak osti muskuli (m. subscapularis), pastdan katta dumaloq muskul (m. teres major) 

bilan chegaralanadi. Bu bo‘shliq o‘rtasidan yelkaning uch boshli muskuli (m. triceps 

brachii)  uzun  boshi  o‘tishi  natijasida  to‘rt  qirrali  va  uch  qirrali  teshiklar  paydo 

bo‘ladi.  To‘rt  qirrali  teshik  (foramen  quadrilaterum)ning  lateral  devorini  yelka 

suyagining  xirurgik  bo‘yni,  medial  devori  uch  boshli  muskulining  uzun  boshi, 

tepadan  kurak  osti  muskulining  pastki  qirrasi,  pastdan  esa  katta  dumaloq  muskul 

---

 

309 

chegaralaydi.  Uch  qirrali  teshikning  lateral  devorini  uch  boshli  muskulning  uzun 

boshi,  tepadan  kurak  osti  muskulining  pastki  qirrasi,  pastdan  esa  katta  dumaloq 

muskul chegaralaydi. 

 Yelkaning ikki boshli muskuli  Yonboshida medial va lateral egatchalar (sulcus 

bicipitalis  medialis  et  lateralis)  joylashgan.  Medial  egatchadan yelka  arteriyasi  bilan 

venasi va oraliq nervi o‘tadi. Yelkaning orqa sohasida uch boshli muskul bilan yelka 

suyagining  aylanma  joylashgan  bilak  egati  (sulcus  radialis)  bor,  uning  orasida  bilak 

nervi kanali (canalis nervi radialis yoki canalis humeromuscularis) joylashgan bo‘lib, 

chiqish  teshigi  yelkaning  pastki  qismida  bo‘ladi.  Kanaldan  bilak  nervi,  yelkaning 

chuqur arteriyasi va venasi o‘tadi.  

Tirsak  chuqurchasi  (fossa  cubitalis)  ning  tubini  va  tepa  chegarasini  yelka 

muskuli  (m.  brachialis)  lateral  tomondan  yelka-bilak  muskuli  (m.  brachioradialis), 

medial  tomondan  esa  dumaloq  pronator  (m.  pronator  teres)  chegaralab  turadi.  Bu 

chuqurchadan yelka arteriyasi, venasi va oraliq nervi o‘tadi. Chuqurcha sohasida, teri 

ostidan  o‘tadigan  venadan  amaliyotda  har  xil  dorilarni  vena  qon  tomiriga  quyish 

uchun foydalaniladi. 

Bilakda  yelka  muskuli  (m.  brachialis)  bilan  kaftni  bilak  tomonga  bukuvchi 

muskul  (m.  flexor  carpi  radialis)  oralig‗ida  bilak  egati  (sulcus  radialis)  bor.  Tirsak 

tomonda  kaftni  tirsak  tomonga  bukuvchi  muskul  (m.  flexor  carpi  ulnaris)  bilan 

panjani  bukuvchi  Yuza  muskul  (m.  flexor  digitorum  superficialis)  oralig‗ida  tirsak 

egati  (sulcus  ulnaris)  joylashgan.  O‘rta  egat  (sulcus  medianus)  esa  m.  flexor 

digitorum  superficialis  bilan  kaftni  bilak  tomonga  bukuvchi  muskul  oralig‗ida 

bo‘ladi. Bilak va tirsak egatlaridan shu nomli arteriya, vena va nervlar o‘tadi, oraliq 

egatida oraliq nervi joylashadi.