Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

MA‟RUZA 10. 

Ma‟ruza  №  10.  Xazm  a‟zolari  soxasidagi  bezlar:  So„lak  bezlari,  jigar, 

me‟da osti bezi. Taloq. Qorin parda. - 2 soat. 

Xazm a‘zolari tarkibidagi bezlar: taraqqiyoti, vazifasi, tuzilishi, klassifikatsiyasi. 

Og‗iz bo‗shlig‗idagi bezlar: quloq - oldi, til osti, jag‗ osti bezlari, ularning tuzilishi, 

taraqqiyoti,  naylari.  Kichik  so‗lak  bezlari.  Bezlarning  tuzilishi,  klassifikatsiyasi, 

taraqqiyoti,  vazifasi.  Parenximatoz  a‘zolarning  tuzilishi.  Jigar:  tuzilishi  va 

taraqqiyoti, topografiyasi va shakli. Jigar bo‗laklari, segmentlari, bo‗lakchalari. Jigar 

boylamlari.  o‗t  yo‗llari,  o‗t  pufagi.  Jigardagi  qon  aylanishning  o‗ziga  xos 

xususiyatlari.  O‗t  Yullarining  rentgen  nurlari  ta‘siridagi  tasviri.  Me‘da  osti  bezi: 

taraqqiyoti,  topografiyasi,  tuzilishi,  vazifasi.  Me‘da  osti  bezining  endokrin  qismi. 

Taloqning  vazifasi,  tuzilishi.  Qorin  parda:  taraqqiyoti,  tuzilishi.  Parietal  qorin 

pardaning  topografiyasi:.  Qorin  parda  tutqichlari.  Katta  va  kichik  charvi.  CHarvi 

qopchasi.  qorin  parda  boylamlari,  burmalari  va  chuqurchalar.  A‘zolarni  qorin  parda 

bilan o‗ralishi: ekstra-, intra- va mezoperitoneal a‘zolar. 

(A: 1,2,3,4; Q: 1,2,) 

 

Bezlar tuzilishi va klassifikatsiyasi. 

Umumiy  bezlar  -  glandulas,  epiteliy  xujayralardak  tuzilgan  bo‗lib,  organizmda 

deyarli hamma kismda buladi. Bezlarning fakat tuzilishi emas, balki katta-kichikligi 

xamda ishlab chikargan sekretlari ham tarkibiga ko‗ra har xil bo‗ladi. 

Organizmda barcha bezlar ana xususiyatga karab 3 xil turkumga bo‗linadi: 

1. Tashki sekret bezlari- ogiz bo‗shligidagi, me‘da devoridagi bezlar, ter hamda yog‗ 

bezdari  o‗z  mahsulotlarini  (esekret)  maxsus  naychalar  orkali  gayaadan  malum  bir 

soxasiga chikaradi yoki kuyadi. 

2.  .Ichki  sekret  (inkretor)  bezlari  o‗z  garmonlarini  (sekret)  to‗ppa-to‗g‗ri  qon 

tomirlarga quyadi (kamonsimon va x.) 

3. Aralash bezlar (me‘da osti bezi va jinsiy bealar) ular avvalo ikki xil sekret ishlab 

chikaradi, ba‘zilari naychalar orlqali uz sekretini biror bo‗shliqqa quyadi, boshqalari 

esa qonga ajratadi. 

Bezlarning mikroskopik tuzilishiga kelganda, ular avvalo 

epitelial xujayralardan iborat bulib, tarkibida qo‗shuvchi to‗qima, nerv tugunlari qon 

tomirlari xam bo‗ladi. 

---

 

135 

Bir  xil  xujayrali  bezlar  (shilliq  bezlar)  odatda  me‘da-ichak  devorida  joylashgan 

bo‗ladi.  Bezlar  tananing  ma‘lum  soxalarda  epiteliy  xujayralarining  to‗planishidan 

kopcha  shaklida  hosil  buladi.  Bu  epiteliy  tugunchalar  uzlarining  maxsulotlarini 

maxsus  naychalar  –  tubuli  orqali  ajratiladi.  Ba‘zan  bu  naychalar  surulib  ketib  uz 

maxsulotlarini  qonga  ajratadi.  .  Bezlarning  zvolYusion  tarqqiyotida  bez  epiteliylari 

daraxtning  shoxi  otishiga  uxshab  ustma-ust  rivojlana  boshlaydi,  natijada  ularni 

qo‗shib turuvchi markaziy naycha tubuli va qopcha alveola paydo bo‗ladi.  

Tashqi sekret bezlari 2 xil sodda va murakkab tuzilishga ega bo‗ladi. 

Sodda tuzilishga ega bez alveolalari va sekret ajratuvchi naychalardan iborat bo‗ladi. 

Alveolalar  naychalarining  bevosita  davomi  bo‗lishi  mumkin.  Ba‘zan  koptokcha 

shaklida  tugun  hosil  qilib  undan  naycha  boshlanishi  yoki  bir  necha  alveolalarning 

kalta bir necha naychalari bitta katta nay hosil qilib o‗z sekretini qo‗yishi mumkin. 

Mutrakka6 tuzilgan bezlar aloxida bo‗laklar lobuli dan borat bo‗lib, 6u bo‗laklar bir-

biridan qo‗shuvchi to‗qimalar bilan ajralib turadi. Bu bo‗laklarning xar birida aloxida 

naychalar bo‗lib, bu naychalar o‗z navbatida bosh naychaga ochiladi. Bularga quloq 

oldi va me‘da osti bezlari kiradi.