Тошкент темир йўллари мухандислар институти темир йўлдан фойдаланиш ишларини бошқариш кафедраси абдазимов шавкат хакимович

Олдини олиш бўйича чора-талбирлар:
Режавий-профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларннинг ўз вақтида ўтказилиши, техник носоз транспорт воситасидан фойдаланмаслик, барча турдаги йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилиш, ДАН ходимларининг, ҳайдовчиларнинг, қолаверса аҳолининг биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш бўйича билим ва малакаларини ошириш, йўл тармоқларини меъёрий талаб даражасида сақлаш, шаҳарларда кўи сатҳли йўллардан, пиёдаларнинг ер ости йўлакларидан самаралироқ фойдаланиш ва ҳ.к.
Муҳофазаси:
Ўзбекистон Республикаси фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими тўғрисидаги Вазирлар Мақкамасининг 558-сонли қарорига мувофиқ Давлат автомобил назорати органига “Йўл транспорт хавфсизлигини таъминлаш хизматига раҳбарлик қилиш” вазифаси юклатилади.
Метрополитен станцияларида эҳтимоли бўлган фавқулодда вазиятлар.
Кўриниши:
Фуқароларнинг нобуд бўлишига, турли хил тан жароҳатлари олишига олиб келади, қолаверса портлаш ва ёнғинлар содир этилиши мумкин. Метрополитен станциялари ва вагонларнинг бузилишига олиб келади.
Олиб келувчи сабаблар:
Мана кўп йиллардан бери Ўзбекистон пойтахти Тошкент шаҳрида икки йўналишда ер ости поездлари узоғимизни яқин қилиб келмоқда. Ушбу турдаги транспортларда, станцияларда фавқулодда вазиятлар ҳозирча содир бўлмаган бўлса ҳам, бўлиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Мисол учун Япония давлатанинг Токио шаҳрида бўлган заҳарли модда билан боғлиқ фавқулодда вазият ёки Москва шаҳри метросидаги ҳодисалар. Тошкент метросининг “Пахтакор” станциясининг биринчи йўналишдан иккинчи йўналишга ўтиш жойларида эрталабки ва кечки гавжум вақтнинг ўзида минглаб фуқороларимиз тўпланади. Кейинги пайтларда метрополитен йўлакларидан ўтиш жойларида ўзбошимчалик билан фаолият кўрсатган турли хил савдо дўкончалари йуловчиларянинг ҳаракатига бевосита ҳалақит бериш билан биргаликда маълум бир фавқулодда вазиятлар пайтида нохуш оқибатларни келтириб чиқариши эҳтимолдан ҳоли эмас.
Метрополитен лойиҳаланаётган пайтда унинг ўтиш йўлларида ҳеч қандай қўшимча қурилишлар кўзда тутилмаган. Шу нуқтаи назардан, яъни метрополитен қурилиши меъёрий ҳужжатлар талаби бўйича ўтказиш йўлларининг функциясига фақат йўловчиларни ўтказиб юбориш киради.
Бу борада ҳам эҳтиёткорликни оширмоқ қолаверса содир этилиши эҳтимоли бўлган фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш мақсадга мувофиқ.. Яъни ушбу соҳа мутасадди ходимлари барча нохуш ҳолатларни олдини олиш чора-тадбирларини кўриши мақсадга мувофиқ .
Олдини олиш бўйича чора-тадбирлар:
Режавий-профилактик кўрик ва техник таъмирлаш тадбирларини вақтида ўгказилиши, техник носоз транспорт воситасидан фойдаланмаслик, барча турдаги йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилиш, ҳайдовчиларнинг, тармоқ одимларининг иш юзасидан билим малакаларини ошириб бориш, йўл тармоқларини меьёрий талаб даражасида сақлаш ва ҳ.к.
Метро ичидаги телемосламаларда муҳофазаланиш тўғрисидаги қисқа видеолавҳалар кўрсатиб бориш. Қонуннинг тармоққа алоқадор қисмларига сўзсиз амал қилиш.
Муҳофазаси:
Ўзбекистон Республикаси фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими тўғрисида Вазирлар Маҳкамасининг 558-сонли қарорига мувофиқ “Ўзбекистон Республикаси саноатда кончиликда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат қўмитаси”га, “кон, руда, кимёвий, нефт ва газ қазиш ҳамда қайта ишлаш саноати ва “Тошметроқурилиш” объектларида ишларни олиб боришнинг аҳволи ва хавфсизлиги устидан давлат назоратига раҳбарлик қилиш” ишлари юклатилади. Бундан ташқари “Тошметролойиҳа” институти, “Тошкент метрополитени бошқармаси” эксплуатацияси учун масъул ҳуқуқий шахслардир.
Корхоналардаги авариялар давомида кўп тонналик идишлар бузилиши оқибатида КТЗМ (Кучли таъсир этувчи заҳарли модда) корхона ҳудудига тарқалиши оқибатида корхона ишчиларидан ташқари корхона яқинида яшаётган аҳолининг соғлигига ҳам зарар келтириши мумкин. Зарар келтириш миқёси ҳавога тарқалган КТЗМ нинг миқдори, унинг концентрациясига, физикавий ва кимёвий хоссалари, метерологик шароитлари, ҳудуд рельефи, шаҳар ва қишлоқлардаги иморатларнинг зичлигига боғлик. КТЗМ тарқалганда аввало корхонанинг ҳудудида юқори концентрацияга эга бўлган “булут” пайдо бўлиб, унинг тарқалиши давомида иккиламчи булут вужудга келади ва корхонадан ташқарига ҳам тарқалади. Иккиламчи булут концентрацияси бирламчисига қараганда анча паст бўлгани билан, инсонлар соғлиги учун хавф туғдиради.
Демак, зарарланган ҳудудда бўлган одамлар, радиактив моддалар билан зарарлангандан сўнг, меҳнатга лаёқатсиз деб топилиб, сўнгра оғир касалга чалиниши ва ҳалок бўлиши мумкин.
Аҳолини ва биринчи галда иқтисодиёт объектларини ишлаб чиқариш ходимларини муҳофаза қилиш учун бир қанча тадбирлар бажалиши керак.
Улар қуйидагилар:
-технологик жараёнлардаги ёнғин ва кимёвий хавфли ҳодисаларни хавфсизлигини таъминлаш тадбирларини барпо этиш;
- йирик (ялпи) ёнғинлар чиқиши имкониятини бартараф этиш бўйича тадбирларни бажариш;
-иқтисодиёт объектларини авариясиз тўхтатиш тадбирларини бажариш;
- фавқулодда вазиятда ишлаб чиқариш ходимларини шошилинч муҳофаза қилиш ва эвакуация қилиш учун шароит яратиш;
- технологик жараёнлардаги ёнғин ва кимёвий хавфи бор моддаларни хавфсизларига алмаштириш тадбирларини бажариш;
- ишлаб чиқаришда ёнғин ва кимёвий хавфли моддалар ишлатилишига йўл қўймайдиган технологиялар ишлаб чиқиш;
- ёнилғи, суюқлик ва КТЗМ солинган идишлар атрофини тупроқ тортиб, (бордюр билан) ўраш;
- кимёвий хавфли объектларда хавфсизлик чораларини кўриш;
Ишлаб чиқариш ва хўжалик алоқалари ишончлилигини оширишнинг асосийлари қуйидагилар ҳисобланади:
-фавқулодда режимга мўлжаллаб, мол етказиб берувчилар билан ишлаб чиқариш алоқаларини максимал даражада камайтириш;
-Марказий Осиё объектларида ва ўз иқтисодий минтақасида ишлаб чиқариш алоқаларини топишни ташкил этиш;
-мол етказиб берувчиларнинг резерви бўлиши;
- объектнинг резерв ҳар хил манбаларга ўтказиш имконияти бор таъминот тизимини ишлаб чиқиш;
-а варияда таъминлаш кўчма воситаларини кўпайтириш;
- бошқа объектлар билан кооператив тарздаги электро-энергия, газ, сув, буғ ва ҳ.к. таъминотини ташкил этиш;
- авария заҳирасини яратиш;
-хом ашё, материаллар ва ҳ.к. заҳиралари муҳофазада бўлиб-бўлиб сақланишини ташкил этиш.
-издан чиққан ишлаб чиқаришни қайта тиклашга тайёрлаш:
- бъектнинг эҳтимол бўлган шикастланит вариантларини ишлаб чиқиш ҳамда қайта тиклаш ишлари характери ва тахминий ҳажмини аниқлаш (иқтисодиёт объектларини қайта тиклаш лойиҳасини ишлаб чиқиш);
-қайта тиклаш ишларини бажарувчи ихтисослашган бўлинмаларни ташкил этиш ва тайёрлаш;
-иморат ва иншоотларни қисқа муддатларда қайта тиклаш шартларига жавоб берадиган енгил, ўтга чидамли ва жуда пишиқ қурилиш материалларидан оммавий тарзда буюм ва конструкциялар ишлаб чиқаришга тайёрлаш;
-қуриш-қайта тиклаш ишлари учун керакли қурилиш, технология ва бошқа ҳужжатларнинг ишончли сақланишини таъминлаш;
-энг муҳим саноат, транспорт, алоқа объектларини, шунингдек фуқаро муҳофазаси объектларини қурилиш-монтаж ташкилотларига бириктириб қўйиш.
Юқорида қайд этилган табиий офатлар, Чернобил атом электр станциясидаги авария ва бошқалар фуқаро муҳофазасининг ўрни ва вазифаларига бошқача кўз билан қараш керак эканлигини кўрсатиб берди.
Маълумки, республикамиз ҳудудининг катта қисми сейсмик фаол хусусиятга эга бўлиб, ўзига хос геологик, гидрогеологик ва иқлим шароитига эга.
Бундай омиллар қурилиш ишларида лоиҳанинг мукамаллигини, қурилиш технологиясининг ишончлиги ва сифатли ижросини, аҳолининг хавфсизлигини ҳамда иқтисодиёт объектларининг мустаҳкамлигини таъминлаш мақсадида ишлаб турган бино ва иншоотларни техник ҳолатини меъёрий даражада сақлашдек муҳим вазифаларни қўяди.


Ёнғин.
Ёнғин, бу-кучли иссиқлик натижасида моддий ва маданий бойликларни бир неча дақиқада йўқ қилувчи, атроф-муҳитни издан чиқарувчи фавқулодда вазиятдир.
Ёнғин уч омил ҳаво ҳарорати (иссиқлик), ёнувчи модда (жисм) ва учқун-аланганинг бир пайтнинг ўзида юз бериши оқибатида пайдо бўлади. Мутахассисларнинг фикрича, табиий ҳолатда яъни чақмоқ, вулқон отилиши, секин оксидланиш каби юз берган ёнғинлар эътиборга олинмаган тақдирда бошқа чиққан ёнғинларнинг асл сабаблари қуйидаги нисбатни ташкил этар экан: