|
Hujayralararo modda kollagen (ossein) tolalar va asosiy moddadan iborat, bu moddalar suyakning pishiq va mustahkam boʻlishini taʼminlaydi. Suya k toʻqimasi kollageni oʻziga xos polipeptidlarning koʻpligi bilan togʻaydan farq qiladi. Asosiy modda glikoproteidlar va proteoglikanlardan tashkil topgan. Mineral komponenta apatit, sulfat va kalsiy karbonat kristallaridan iborat. Suyak embrional rivojlanish davrida biriktiruvchi toʻqima — mezenximadan hosil boʻladi. Birlamchi suyak ichki togʻay skeletning suyaklanishidan (yelka, son va boshqalar), ikkilamchi suyak teri osti tangachalaridan (peshona, tepa va boshqa suyaklar) vujudga keladi. - Hujayralararo modda kollagen (ossein) tolalar va asosiy moddadan iborat, bu moddalar suyakning pishiq va mustahkam boʻlishini taʼminlaydi. Suya k toʻqimasi kollageni oʻziga xos polipeptidlarning koʻpligi bilan togʻaydan farq qiladi. Asosiy modda glikoproteidlar va proteoglikanlardan tashkil topgan. Mineral komponenta apatit, sulfat va kalsiy karbonat kristallaridan iborat. Suyak embrional rivojlanish davrida biriktiruvchi toʻqima — mezenximadan hosil boʻladi. Birlamchi suyak ichki togʻay skeletning suyaklanishidan (yelka, son va boshqalar), ikkilamchi suyak teri osti tangachalaridan (peshona, tepa va boshqa suyaklar) vujudga keladi.
Suyak tuzilishi va shakliga koʻra uzun, yaʼni naysimon (son, boldir va boshqalar), yassi, yaʼni serbar (toʻsh va boshqalar) va kalta (umurtqalar va boshqalar) buladi. Naysimon suyaklarning urta qismi (diafiz) va ikki uchi (epifiz) bor. Diafiz zich moddadan, epifiz va yassi hamda kalta suyaklar tanasi gʻovak moddadan iborat. Diafiz boʻshligʻida va epifiz gʻovak moddasi oraligʻida ilik buladi. Suyak sirti biriktiruvchi toʻqimadan tashkil topgan suyak usti pardasi — periost, ichki ilik boʻshligʻi tomondan xuddi shunga oʻxshash endost bilan qoplangan. Diafiz 4—15 mkm kalinlikdagi plastinkalardan iborat boʻlib, ular orqali qon tomirlari va nervlar oʻtadi.
Суяк тўқимасининг регенерацияси.
Суяк тўқимасининг
регенерацияси суяк усти пардаси ҳисобига бўлади. Агар суяк бутунлиги
бузилса, суяк синган ерга қўшни қисмларнинг суяк усти пардаси
ҳужайралари интилади. Натижада, икки томоннинг суяк усти пардаси
бирлашади. Суяк усти пардасида жуда кўп қон томирлар ва остеобластлар
пайдо бўлади. Шу ерда нозик суяк пластинкалари ҳосил бўла бошлайди. 10-
12 кундан сўнг суяк пластинкаси суякнинг синган қисмини муфта шаклида
ўраб олади ва буни суяк қадоғи дейилади. Дастлаб суяк қадоғи остеон
тузилишга эга бўлмайди, лекин кейинчалик унинг ўрта қисми шундай
тузилишга эга бўлиши мумкин. Суяк тўқимасининг регенерацияси
организмда етарли миқдорда калций, фосфор тузлари ва турли
микроэлементлар бўлишини талаб қилади. Ўзида турли хил микроэлементлар
комплексини сақловчи биологик актив бирикмалар (масалан, мумиѐ) суяк
жароҳати битишини тезлаштиради.
Баъзи патологик ҳолатларда суяк тўқимаси соғ организмларда
учрамайдиган ерларда ҳам (буйрак, ўпка, қалқонсимон без, кўз пардалари,
қон томир деворларида) ҳосил бўлиши мумкин. Бундай суякланиш ҳолати
эктопик ѐки скелетдан ташқарида суякланиш дейилади
Расм 6.12. Нотўғри остеогистогенез
(тоғай ўрнида найсимон суяк
тараққиѐти ).
А-умумий кўриниши
Б-катта объектив остида
1.Тоғай усти – перихондр
2.Нормал тоғай зонаси
3.Устунсимон зона
4.Пуфаксимон зона
5.Резорбция зонаси
6.Периост
7.Перихондрал суяк
8.Эндохондрал суяк
9.Бирламчи кўмик бўшлиғи
10.Остеоцитлар
СУЯКЛАРНИНГ ЎЗАРО БИРЛАШУВИ
Суяклараро боғланиш ҳаракатсиз (синдесмозлар, симфизлар,
синхондрозлар ва синостозлар) ва эркин ҳаракатли бўғимлар шаклида
бўлиши мумкин.
Синдесмозлар - суякларнинг ўзаро зич толали бириктирувчи тўқима
орқали бирлашувидир. Бунда пишиқ коллаген толалар қўшни суяклар
тўқимасига тешиб киради ва у билан туташиб кетади. Синдесмозларга калла
суякларининг боғланиши мисол бўлади.
Синхондрозлар - суякнинг тоғай тўқимаси ѐрдамида бирлашувидир.
Бунда асосан толали тоғай иштирок этади (умуртқалараро дисклар). Ҳар бир
диск ташқи толали фиброз ҳалқа ва юмшоқроқ бўлган пулпоз марказдан
иборат. Пулпоз марказ ѐш болаларда асосан гомоген моддадан иборат. 7-8
ѐшда унда коллаген толалар ва тоғай ҳужайралар пайдо бўлади. Толалар
миқдори бола улғайган сари ошиб боради ва 20-23 ѐшга келиб пулпоз марказ
толали тоғай тусини олади.
Симфизлар - суякларнинг тоғай ва бириктирувчи тўқима орқали
бирлашуви, қов суякларининг бирлашуви бунга мисол бўла олади. Бунда,
икки қов суяги ўзаро мустаҳкам зич толали бириктирувчи тўқима ѐрдамида
бирлашади. Тоғай тўқимаси эса фақатгина иккала қов суягининг юзасида
жойлашади. Чаноқ суякларидаги бу симфиз бирлашув аѐл кўзи ѐриш вақтида
чўзилиб, ҳомиланинг туғилишига имкон яратиб беради.
Остеобластлар ѐки остеобластоцитлар (osteon- суяк, blastos-
куртак)суяк усти пардасида, суякнинг янгидан ҳосил бўлаѐтган қисмларида
учраб, кубсимон, пирамидасимон ѐки кўп қиррали шаклда бўлиб, юмалоқ ѐки
овалсимон ядрога эга. Ядрода бир ѐки бир неча ядроча бўлади. Ҳужайра
цитоплазмасида анча яхши тараққий этган эндоплазматик тўр,
митохондриялар, Голжи комплекси ва кўп миқдорда РНК ни кўриш мумкин
(расм 6.6). Бундан ташқари, цитоплазмада ҳужайралараро модданинг ҳосил
бўлиши учун ниҳоятда керак бўлган ишқорий фосфатаза ферменти мавжуд.
Остеобластлар суяк ҳосил қилувчи ѐш ҳужайралардир. Бу ҳужайралар доимо
оқсил синтез қилиб ҳужайралараро моддага ажратиб туради, ҳужайралараро
модда ҳосил бўлиши тугагандан сўнг улар актив бўлмаган суяк
ҳужайраларига - остеоцитларга айланади
Do'stlaringiz bilan baham: |
