Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 R.Azizxo‘jayev. Ustoz Munawar qori. «Fan va tunnush»,  1991-yil, 7-son.

2 Sirojiddin Ahmad Munawar qori. «Sharq yulduzi»,  1992-yil, S- son.

556

---

Millat,  vatan,  madaniyat...  shunga  o ‘xshash so 'zlami  bilmak bilan 

ziyoli bo‘lmaydir»l.

Munawar  qorining  «Tug‘ishganlik  sevgisi»  hikoyasida  mardlik, 

insof,  diyonat,  mehr-oqibatlilik,  «Dev  pechka»  hikoyasida  esa 

mehnatsevarlik,  bugungi  ishni  ertaga qo‘ymaslik,  ota  kasbini  o‘rganish 

va uni e’zozlash kabi g‘oyalar ilgari suriladi. «Qullikka qanday tushdi?» 

hikoyasida  esa  bolalarga  xushfe’l,  rostgo‘y,  savodli  bo‘lishga, 

yoshlikning  qadriga  yetish  to‘g‘risida  pandu  nasihatlar  qilinadi.  Zero, 

Munawar qori o‘z asarlarida targ‘ib qilgan tarbiyashunoslikning bunday 

dolzarb masalalari bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q, 

albatta.

Toshkentdagi  jadidlar 

harakatining  faol 

vakillaridan 

biri 

SAIDRASUL  SAIDAZIZIY  (1866-1933)ning  ham  ma’rifatparvarlik 

faoliyati jadid tarbiyashunosligi taraqqiyotida muhim ahamiyatga ega. U 

o‘z  muallimlik  faoliyatini  Shayxantahurdagi  1-o‘rus-tuzem  maktabida, 

so‘ngra Turkiston o‘qituvchilar seminariyasida sart (o‘zbek) tilidan dars 

berishdan  boshlagan.  Ana  shu  davrda  Grameniskiy  va  V.P.Nalivkinlar 

Saidrasul  Saidaziziyga  «Musulmoncha  sinf»6&,  o‘zbekcha  xat-savod 

o‘rgatish  yuzasidan  darslik  yozishni  topshirganlar,  r992-yilning 

sentyabr  oyida  «Ustodi  awalmmg  birinchi  nashri  3000  nusxada 

chiqqan,  2-nashri  1903-yilda  bosilgan.  Bu  darslik  1917-yilgacha  17 

marta  nashr  qilinib,  Turkiston  oikasida  yuzlab  yangi  usuldagi  «Usuli 

savtiya  (tovush  usuli)  maktablari»ning  ochilishiga  sabab  boidi.  Ushbu 

«Ustodi aw abm   o‘qig‘on  yosh  shogirdlar eski tartib  birlan o‘qishning 

azob  va  mashaqqatlaridan  qutulib,  tez  fursatda  muddaolarig‘a  va 

maqsadlarig‘a,  ya’ni  qora xatni  o‘qimoq va yozmoq  davlatig‘a  osonliq 

birlan  yetib,  oz  vaqtda  bul  Turkiston  muzofotida  turg‘uvchi 

fuqarolaming  aksarlari  yozadurg‘on  va  qora  xatni  o‘qiydirg‘on  boiib 

qolsalar  ajab  emas,  tub  umid  qilamiz2,  -   deb  yozadi  chimkentlik 

Umarjon Abdug‘afur o‘g‘li.

Saidrasul  Saidaziziyning  «Ustodi awal»  kitobi  uch  qismdan iborat 

edi:  alifbo  davri,  alifbodan  keyingi  davr  (bu  boiimda  o‘qish  uchun 

taiim-tarbiyaviy ahamiyati katta boigan bolalarbop  she’rlar,  hikoyalar, 

masallar,  maqollar  berilgan),  nihoyat,  «Alifboi qur ’oniy» qismida 

esa  Qur’ondagi  kichik-kichik  suralar  o‘zbekchaga  tarjima  qilinib, 

o‘zbekcha nutq tovushlari bilan asli arab tiliga xos nutq tovushlarini bir- 

biriga qiyoslab, ulaming har birini qanday to'g‘ri talaffuz qilish zarurligi