uni. Duoni ham oshkor qilmay xatm qil. Tuyalaming yaxshisi kam
baqiroi va yuvoshi blganidek, risola va sharobning ham muhrlab
qyilgani afzaldir».
Az-Zamaxshariy
zamonasining nopoydorligi,
podshohlaming
adolatsizligi va jabr-zulmidan, qozilar va ulamolaming firibgarligi va
ta’magirligidan noliydi, boyu badavlat kishilardagi tuban illatlar,
axloqsizlik va yaramas odatlami tanqid qiladi. Uningcha, «Ko‘pchiIik
odamlar haqiqatan yiroqdir, ularning talab va daVoIari yolg‘onu-
bo‘xton (botil)dir, ya’ni aytgan so‘zlari-yu ishlari o‘zlariga
tnuvofiqdir».
Az-Zamaxshariy e’tibor bergan insoniy xislatlardan yana biri bu -
do‘stlik va birodarlik masalasidir. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, az-
Zamaxshariy sayohatlarda ko‘p boiib, o‘zga mamlakatlami kezgan
yaxshiyu-yomonni ko‘rib, do‘stu-dushmanni ajrata bilgan. Shuning
uchun mutafakkir haqiqiy, sodiq do‘stni yuksak qadrlagan. «Ogoh
blingizki, - deb tkidlaydi u, - karim va hurmatli, vafodor odamni
yqotish er kishiga vafotdan ham oirroqdir». U haqiqiy do‘st,
birodami himnatini joyiga qo‘yishga, ulami doimo e’zozlashga
kishilami doimo da’vat etadi. Lekin olimning uqtirishicha, dunyoda turli
odamlar boiadi, biri saxiy, boshqasi xasis, yana biri mumwatli,
boshqasi mumwatsiz va h.k.
«Yeru zaminda, — dey>di u, - o ‘zini inson (odam) hisoblab yurgan
odamlaru (nos) odam sifatli olchoqlar (puvays) bordir. Shu odamlar
jumlasidan hazrat Tovus (Muhammad payambar alayhissalomning
mashhur izdoshlaridan Abu Abdurahmon ibn Kisonning laqabi shunday
blib, u o ‘z fazli kamoloti va murawati bilan mashhur zot edi) va
Tuvays (Madinai munawarada yashagan, yaramas odatlari va shumligi
bilanmashg‘ulblganbirkimsa)hambordir».
Mutafakkir turli toifaga mansub odamlar ichidan yuksak kamolot
egasi boigan, fozil, dono va aqlli kishilami tanlab, do‘st tutinishga
chaqiradi. U haqiqiy do‘st qanday boiishi kerak, degan savolga
mufassal javob beradi. Olimning fikricha, kishining boshiga kulfat
tushganda qiyinchilik kunlarda hamdard boiib, yordam qoiini cho‘zgan
kishini chin do‘st, deb hisoblasa boiadi. Az-Zamaxshariyning
ta’kidlashicha, «Odamlaming eng aziz va hurmatlilari qayu hasrati
tashvishli damlarda bilinur, gyoki bu tashvishlar ular (hurmatli
kishilar) uchun opa-singildek yaqindir». Lekin az-Zamaxshariy o‘z
zamonasidan zorlanib, jamiyat aynib ketayotganligini, odamlar orasida
mehr-oqibat kamayib ketayotganligini, urush-janjal, adovat, bir-birini
Do'stlaringiz bilan baham: